________________
E
પંચમ પરિછેદ ]
મલયકેતુ મકરધ્વજ
३६५
યાચના કરી હતી.
ત્રણ આપ્યું. અહીં પણ પં. ચાણકયે પિતાનું બુદ્ધિ ત્રિકલિંગાધિપતિ રાજા વિક્રગ્રીવને અંગ, વંશ અને કૌશલ્ય પાછું દાખવ્યું. રાજા વક્રગ્રીવનું વલણ સ્ત્રીકલિંગદેશના સમઢવાળા પ્રદેશ રાજા ખારવેલના મરણ સંગી છે તે સારી રીતે જાણતો હતો, એટલે જે બાદ વારસામાં મળ્યો હતો તેમાંના અંગદેશને ચેદિ સ્વરૂપવતી વિષકન્યા મહાનંદના રાજ હતી તેને, નામથી ઇતિહાસકારોએ એાળખાવ્યો છે. આ પ્રદેશનો રાજા ચંદ્રગુપ્તને શાનમાં સમજાવીને આગળ ધપાવી. એક ભાગ જે મગધની સરહદની અડોઅડ ૫રંતુ રાજા રાજા વક્રીવ તે લાવણ્યમયી લલનાને જોતાં જ વક્રગ્રીવના સત્તાસ્થાનથી અતિદુર આવેલ હતો તેમજ કામાતુર થઈ ગયો અને અડધા રાજ્યના બદલામાં તે પર્વતની નાની નાની શંખલાવડે વિટળાયેલ હેવાથી કન્યાનું પાણિગ્રહણ કરીને જ સંતોષ મેળવવા ઈચ્છા પિતાને સુરક્ષિત સ્થાનરૂપ નીવડવા જેવો લાગતો હતે પ્રદર્શિત કરી. ચતુર ચાણકયને તે એટલું જ જોઈતું તે પડાવી લઈ ત્યાં રાજચંદ્રગુપ્ત પ્રથમ રાજગાદી હતું. તરતા તરત લગ્નની તૈયારી કરાવવા માંડી. ઈ. સ. પૂ. ૩૮૧માં સ્થાપી હતી (સ્થાન માટે જુઓ૪૫ લગ્નની ક્રિયામાં, વિષકન્યા રાણીને હસ્ત મેળાપ પુ. ૧ માં નવમાનંદના રાજ્ય વિસ્તાર વાળો નકશો) થતાં, જે વિધિ કરવાની હતી તેમાં સમય પણ તથા આગળ જતાં વધારે મજબૂત બન્યો હતો. છતાંયે તે લાગે જ એટલે તે દરમિયાન હસ્તધયમાં-કરસંપુટમાં કાંઈ મગધપતિ સામે માથું ઉચકવા જેવી સ્થિતિએ પરસે ઉપજે તે દ્વારા રાજા વક્રગ્રીવના શરીરમાં તે પહોંચ્યો ન જ કહેવાય. તેમ બીજી બાજુ વખત વિષે પ્રવેશ થવાથી તે મુછગિત થયો અને પરિણામે તે પસાર થયે જ જતો હતો અને એ પણ એક્કસ હતું ટુંક સમયમાં ત્યાંને ત્યાં જ મૃત્યુવશ થયો. આ બનાવ કે “ભીખનાં હાંલાં કાંઈ શીકે ચડતા નથી’ એટલે ૫. મગધની ભૂમિ ઉપર બન્યો ગણાય. ચાણકયે કેઈની મદદ મેળવવા નજર દોડાવવી જ રહી. આ પ્રમાણે રાજા વક્રગ્રીવને તે રાજ્યને અડધે પરંતુ કાઇ સમર્થ ભૂપતિ તેને ઉપયોગી થાય તેવો તે ભાગ લેવા જતાં, રાજ્ય તો એક બાજુ રહ્યું પરંતુ ભાગે પર્વતેશ્વર લિંગપતિજ હતા અને તેને તે પિતાને દુશ્મન ન મળે અને ઉલટો જાન ગુમાવી પડશે. ઈ. સ. બનાવી દીધો હતો. જેથી તેને પોતાના પક્ષમાં મેળવી પૂ. ૭૨. આ બનાવને ચતુર ચાણકયની રાજકીય લેવો તે અશકય જ ગણાતું ? પરંતુ રાજ્ય લાભ શું શગંજમાના અનેક પટખેલનના મંગળાચરણમાંનું નથી કરી શકતા ? આ ઉપરથી જ મગધપતિ નવમા એક ગણવું રહેશે. નંદ સામેના યુદ્ધમાં મદદે ઉભા રહેવાના બદલામાં વક્રગ્રીવ શા માટે નામ પડયું છે? તેની ડોક રાજાવકગ્રીવને અડધું મગધ સામ્રાજ્ય આપવાની શરતે વાંકી હતી કે કેમ? અથવા તે ખરૂં નામ બીજું જ ૫. ચાણયે પોતાની બુદ્ધિના બળે, પિતાના પક્ષે હતું એ મુદ્દા વિશે કાંઈ પ્રકાશ પડતો નથી. મેળવી લીધું હતું. તે બાદ બન્ને વચ્ચે મહાયુદ્ધ થયું (૫) મલયકેતુ; મકરધ્વજ, મયૂરધ્વજ. ' અને પરિણામે મહાનંદ-નવમાનંદને ગાદી ત્યાગ કરવા રાજા વક્રગ્રીવનું મરણું મગધની ભૂમિ ઉપર પડયો તથા ચંદ્રગુપ્ત મગધપતિ બન્યો ઈ. સ. થવા પામ્યું હતું તે આપણે ઉપરમાં જોઈ ગયા ૩૧=મ. સં. ૧૫૫. હવે ચંદ્રગુપ્ત રાજાવક્રગ્રીવને છીએ. એટલે કલિંગ દેશમાં તેના મરણ વિશે અપાયલ પતાને કેલ પાળવાનો અવસર આવ્યો. તેણે અનેક ગપગોળા ઉડવા માંડયા હતા.. યુવરાજ રાજાવકસીવને રાજ્યના માનવંત મહેમાન તરીકે મગધમાં મલયકેતુએ કલિંગની રાજ્યલગામ હાથમાં તે લીધી પધારી ઇચ્છાપૂર્વક અડધે હિસ્સે લઈ જવા આમ- પરંતુ પિતાના પિતાનું મૃત્યુ શંકાસ્પદ સંજોગોમાં
(૪૫) પેલી ડોશી અને ખીરપતું તેનું બાળક તથા ઉલ્લભ દીધાને પ્રસંગ ઈ. ઈ. આ સર્વ હકીકત આ ૫. ચાણકયની કામ કરવાની નીતિ-રીતિ; તે ડોશીમાએ પ્રદેશમાં બનવા પામી હતી એમ સમજવું,
