________________
૩૬૩
પંચમ પરિચ્છેદ ]
ખારવેલની સરખામણું એવા છે કે જેમાં પ્રિયદર્શિનને નંબર ખારવેલ કરતાં બળતું હતું તે દૃષ્ટિએ તે મહારાજા પ્રિયદર્શિન અને ઘણે નીચે ઉતરી જાય છે. તેમાં એક તે એ કે રાજા ખારવેલને એક જ કક્ષામાં મૂકવા રહે છે. પ્રિયદર્શિને ભલે પોતાની કીર્તિ જગઆશકાર કરવાની
(૪) વડગ્રીવ : પર્વતેશ્વર ઉમેદથી, શિલાલેખો અને સ્તંભલેખે ઉભા નથી કરાવ્યા રાજા ખારવેલનું મરણ થતાં, કલિંગપતિ તરીકે છતાં યે જાણ્યે અજાણ્યે તેણે પિતાનું નામ તે તેમના યુવરાજ કુમાર વક્રગ્રીવને રાજ્યાભિષેક થયો કેતરાવ્યું છે જ, જ્યારે રાજા ખારવેલે શિલાલેખ હતો. તેને રાજ્યઅમલ મ. સ. ૧૩૪ થી ૧૫૫ = ઉભો કરાવવાનું તે અલગ રાખો પરંતુ ક્યાંય પિતાનું ઈ. સ. પૂ. ૩૯૩ થી ૩૭૨ સુધીના ૨૧ વર્ષને ગણી નામ સુદ્ધાંત કેતરાવવાની પણ કનવાર રાખી નથી. તે શકાશે. તેને જન્મ મહારાજા ખારવેલની વધરવાળી સઘળું તેની રાણીએ જ કરાવ્યું દેખાય છે અને તેમાં પણ રાણીના પેટે મ. સ. ૧૦૫ ( તેના રાજ્યાભિષેક બાદ રાજા ખારવેલે કઈ જાતને આદેશ કર્યો હોય કે ઈચ્છા સાતમે વર્ષે એટલે ૯૮ + ૭ = ૧૦૫) = ઈ.સ. પૂ. પ્રદર્શિત કરી હોય એવું યે સમજાતું નથી. બીજું એ ૪૨૨ માં થયો હતો. એટલે પિતે ગાદીપતિ તરીકે છે કે બન્ને જણું, ઉપાસક વૃત્તો લેવાં સુધીના ઈ. સ. પૂ. ૩૯૭ માં બિરાજમાન થયો ત્યારે તેની દરવાજે પહોંચ્યા તે છે જ, પરંતુ રાજા ખારવેલ તેથી યે ઉમર બરાબર ત્રીસ વર્ષની હતી અને ૨૧ વર્ષ આગળ વધીને રાયેલગામ મૂકી દઈ તથા તદ્દન નિવૃત્ત રાજ્ય કરી મરણું પામ્યો છે એટલે તેનું આયુષ્ય થઈ સ્વઆત્મકલ્યાણ સાધવામાં પણ રત્ત થયો દેખાય છે ૫૧ વર્ષનું હતું એમ કહી શકાશે. જ્યારે પ્રિયદર્શિન વૃત્ત લીધાં પછી આગળ વધવામાં મૌર્ય સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત કેવી રીતે, પ્રથમ નાનો તદ્દન અટકી જ ગયો છે. સરખામણીના આટલા મુલક મેળવીને ત્યાં પોતાની ગાદી કરવાથી મર્યવંશની આટલા અંશ હોવા છતાં, સમ્રાટ પ્રિયદર્શન પશુ- સ્થાપના કરી હતી તથા તે બાદ અવશ્યક લાગતાં કલ્યાણના માર્ગો અખત્યાર કરવામાં જેમ નિરાળો પાસેના પાર્વતીય પ્રદેશના અધિપતિની કુમક મેળવી તે પડી જાય છે તેમ રાજા ખારવેલ એક બાબતમાં વખતના મગધસમ્રાટ નંદનવમાની ઉપર આક્રમણ લઈ તદન જ ન પડી જાય છે. પુસ્તકેદ્ધારનું અને જઈ તેને હરાવી પોતે ઈ. સ. પૂ. ૩૭ર=મ. સં. ૧૫૫ સન્નસંરક્ષણનું કાર્ય રાજા ખારવેલે જ માત્ર કરી માં મગધ સમ્રાટ બન્યો હતો, તે સર્વ વૃત્તાંત આપણે બતાવ્યું છે જ્યારે સમ્રાટ પ્રિયદશિને તે દિશામાં પ્ર. ૨ માં ચંદ્રગુપ્તના વૃત્તાંતે વિસ્તારથી જણાવી ગયા કિચિત પણ પ્રયાસ સેવ્યો દેખાતો નથી. તે માટે બનવા છીએ. ત્યાંના વૃત્તાંત કરતાં વિશેષ શેધને અંગે જે ખાસ જોગ છે કે કદાચ સ્થિતિ અને સંજોગો જ જવાબદાર અન્ય વિગત જણાવવી રહે તેનું જ નિદર્શન અત્ર હોવા જોઈએ અથવા હશે. આપણે એમ તો નથી કરીશું. મુદ્રારાક્ષસ નામે પ્રાચીન સંસ્કૃત નાટક રચાયેલું જ કહી શકતા કે મહારાજા પ્રિયદર્શિન પુસ્તકનું છે તેમાં આ પાર્વતીય પ્રદેશના અધિપતિના નામ મહત્વ આંકવામાં રાજા ખારવેલ કરતાં કઈ રીતે તરીકે. જે સામાન્ય નામ કહેવાય તેવું. પર્વત દેશનો પશ્ચાત પડી જતો હતો અથવા તે બાબતમાં તે અજ્ઞ સ્વામી: ઈશ્વર=પર્વતેશ્વર જણાવેલ છે. આગળ જતાં આ હતો પરંતુ અમારું કહેવું છે એટલું જ છે કે તેમના પર્વતેશ્વરના પુત્ર અને સમ્રાટ ચંદ્રગુપ્ત વચ્ચે જે યુદ્ધ હસ્તે તેવું કાર્ય થવા પામ્યું નથી; પછી કારણ ગમે થવા પામ્યું છે તેમાં તેનું નામ મલયકેતુ જણાવેલ તે હેય.
છે; તથા ચંદ્રગુપ્તના મહામંત્રી પ. ચાણક્ય પિતાના બાકી રાજા ખારવેલનું જીગર જૈનધર્મ પ્રત્યે હોદ્દા ઉપરથી ફારગત થઈ રાજપુરોહિત તરીકે કામ
(૪૦) જુએ હાથીગફા લેખ પતિ ૭ તથા ઉપરમાં વિદ્વાનોએ જે એમ જાહેર કર્યું છે કે, તે સમયે ૨૫ મે (૪) આ ઉપરથી સમજાશે કે ખારવેલની ઉમર પરથી વર્ષે ગાદી સંપાતી હતી (જીઓ . ૨૮૦) તે વાસ્તવિક નથી
