________________
૨૮૦ હાથીગુફાના લેખના
[ દશમ ખંડ તેણે યુવરાજ તરીકે કાળ, તેમ જ ગાદીએ બિરા- સાર્વજનિક કામમાં રચ્યો પચ્યો રહેવાની૩૫ ઈચ્છાજીત થયા પછીનો પણ સર્વ સમય, પિતાના કલિંગ વૃત્તિ ધરાવતે હતે. મૂર્તિને પ્રસંગ, કે જે તેના દેશમાં જ, અથવા તે તેની દક્ષિણે એટલે કે દક્ષિણ કુળની કીર્તિ-આંટ-નાકનો સવાલ થઈ પડયો હતે હિંદ તરફ જ કે બહુ ત્યારે સિંહલદ્વીપ સુધી ચડાઈ તે જે તેને આડે આવ્યો ન હેત, તે મગધ તરફ લઈ જઈ પરાક્રમ બતાવવામાં જ, વ્યતીત કર્યો હતો. પણ ઝાંખી કરીને તે જોત જ નહીં. આ પ્રકારની તેટલા માટે ગુફાના લેખમાં તેણે જે જે વર્ણન કરી તેની મનોદશા સમજી લઈને, હાથીગુફાના લેખ બતાવ્યું છે. તે સર્વ દક્ષિણ હિંદમાં તેણે કરેલા પ્રયાણ માંહેલી વસ્તુ સ્થિતિનો ઉકેલ કરવા અમે પ્રેરાયા પરત્વેનું જ છે, એટલું ખાસ સમજી લેવું રહે છે. આ છીએ; તે હકીકત પ્રથમ જણાવી દઈએ છીએ. હવે નિર્ણય ઉપર અમારે આવવું પડયું છે તેનું રાબળમાં તેની પ્રત્યેક પતિના અર્થ ઉકેલની સૂચના તથા તે ઉપરની રબળ કારણ એ છે કે, તે સમયે સમસ્ત ઉત્તર ચર્ચા કરીશું] આટલું વિવેચન કરી હવે મતભેદવાળા ભારતવર્ષ ઉપર મગધ સમ્રાટની હાક વાગી મુદાઓ. અને તેની દલીલે કારણે સાથે રજુ કરીશું. રહી હતી, જેથી તે બાજુ નજર ફેરવવાની તેને (૧) પ્રથમ પંક્તિ-બરાબર છે. ખાસ મુદ્દો કેાઈ કાંઈ તમન્ના-તાલાવેલી પણ નહોતી. તેમ વળી પિતાને ઉભો થતો નથી. નહોતે તે કોઈ રાજ્ય કે નહોતો કોઈ ઉપર
| (૨) (અ) પંદર વર્ષ સુધી બાલ્યકિડાઓ કરી વેરભાવને બદલો લેવાને પ્રસંગ. પોતે આહંદુક છે; અને તે બાદ નવ વર્ષ સુધી યુવરાજ પદે જીવન ઉપર અપ્રતિમ પ્રેમજ ધરાવતા હતા, જે રહ્યા છે. એટલે ૨૪ વર્ષ સંપૂર્ણ થયા બાદ તેને તેના હાથીગકાના લેખ ઉપરથી સાફ રીતે સમજી રાજ્યાભિષેક થયો છે. આ ઉપરથી કેટલાક વિદ્વાને શકાય છે. એટલે પોતાના ધર્મના ફરમાન પ્રમાણે એવા અનુમાન ઉપર આવ્યા છે કે, તે સમયે પચીસ કાર્ય કરવામાં તથા અન્ય રીતે લેકોપયોગી અને વર્ષની ઉમરેજ રાજલગામ સોંપવાનો રિવાજ
મહામ, આગળ પારિગ્રાફમાં વર્ણવવાનું છે, તેની સમજણ એટલે તે જીવને અવશ્ય મોક્ષ મળે છે જ અને મેક્ષ થશે ત્યારે જ બરાબર સમજાશે (વળ પુ. ૧, પૃ. ૧૭૪ પામ એટલે પછી જન્મ મરણને ર તેને રહેતા નથી. માં “પેલી સુવર્ણ પ્રતિમા વિશેનું વર્ણન વાંચે.
વળી વિશેષ સમજૂતિ માટે આગળ ઉપર જુએ. (૩૧) આઠમી પંક્તિના ભાવાર્થવાળી હકીકત જે આગળ (૩૪) પિતે જૈન ધર્મ પ્રત્યે કે અનુરક્ત હતા તે પર આપવામાં આવી છે તે સરખા.
આખા હાથીગુફાના શિલા લેખની બધી કડીના વર્ણનમાંથી (૩૨) ૨ાજા ખારવેલને સમય ઇ. સ. પૂ. ૪૨થી ૩૯૩ તરી આવે છે. વળી સખા ઉપરની ટીકા . ૩૦ તથા સુધી છે. તે સમયે મગધની ગાદી ઉપર નંદ બીજાનું અને ટી. નં. ૨૧
મા નંદનું એમ મળી બે પ્રતાપી રાજય દીપી રહ્યાં હતાં. (૩૫) જુઓ ઉપરની ટી. નં. ૯, ૧૧, ની હકીકત વચ્ચે જે કાંઈ અંધાધૂની જેવાં આશરે બારેક વર્ષ ચાલી તથા પંક્તિ ૪, ૬, ૭, ૯ ઇ. માં કરેલ કાર્યનું વર્ણન. રહ્યાં હતાં તે વખતે ભૂપ્રાપ્તિનો લાભ લેવો હોત તો ખારવેલ તથા આગળ ઉપર “મહાવિજય પ્રાસાદ”નું અને લઈ શકત; પણ તે સ્થિતિ કાળદેવ ઉત્પન્ન કરી નહોતી. “પુસ્તક દ્ધાર”ને લગતું વર્ણન જુએ. (જુઓ પુ. ૧. પ્રથમ પરિચ્છેદે કુદરત વિશેનું વર્ણન) તેના લેખમાં કોતરાયેલ સર્વે હકીકત ઉપસ્થી સમજાય
(૩૩) હાથીગુફાના લેખની પંક્તિ ૯ જુઓ તેમાં તેણે છે કે, એક વરસ તે રાજકારણમાં ગાળતે ત્યારે બીજે અહંત શબ્દ સ્પષ્ટપણે લખે છે;
વર્ષે જનહિતકારી કાર્ય કરતે. અર્હનને લગતું તે આહન કહેવાય; જ્યારથી કેાઈ (૩૬) જુએ છે. સા. સં. પુ. ૩. પૃ. ૩૭૫; તેમાં વ્યક્તિને કૈવલ્યજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ થાય, ત્યારથી તેને અહત લખ્યું છે કે બ્રહસ્પતિસૂત્રમાં લખ્યું છે કે, ૨૪ વર્ષ કહી શકાય છે. કેમકે અહન એટલે જેને ફરી ફરીને આ પછી રાજ્યાભિષેક થ જોઈએ. એ જ વાત આ લેખ સંસારમાં જન્મ મરણને તાબે થવું નથી તે; અને કૈવય થયું ઉપરથી પણ સિદ્ધ થાય છે.”
