________________
૨૮૮
હાથીગુફાના લેખના
[ દશમ ખંડ
હવે એટલુંજ થઈ પડે છે કે, એવી કેઈક પરિસ્થિતિની implied of the Mahavira Era is કલ્પના રજુ કરવી જોઈએ, કે જેમાં ઉપરના ઐતિ- actually found in the inscription=એમ હાસિક ત્રણે મુદા સાબિત થઈ જતા પણ દર્શાવી શકાય સ્વીકારવામાં આવે છે કે તે વર્ષોની ગણત્રી મહાવીર તેમજ તેની સાથેનો સમય જે ૧૦૩ વર્ષને નેધા છે, સંવત પ્રમાણે કરી છે. પરંતુ દુર્ભાગ્યની વાત છે કે તે ખારવેલના જણાવ્યા પ્રમાણે તેના રાજ્યાભિષેક પછીનું લેખમાં ખરી રીતે મહાવીર સંવતના નામને સ્પષ્ટપણે પાંચમું વર્ષ હોવાને મેળ પણ મળી જતો દેખાય. કે અધ્યાહારરૂપે પણ નિર્દેશ કરાયું નથી. એટલે
જ્યારે આ પ્રમાણે બધી વાનીઓ તૈયાર કરીને રજુ છેવટ સાર એ થયો કે તે ૧૦૩નો આંક મહાવીર કરાઈ છે, ત્યારે આપણે તે હવે માત્ર ગણિતના સંવતને છે અને તેજ સાલ ખારવેલના રાજ્ય પાંચમા સરવાળા-બાદબાકીના નિયમે જ કામ કરવું રહે છે; કે વર્ષની છે, એટલે કે પિતાનું પાંચમું વર્ષ, તેજ મહાવીર ૧૮૩માંથી પાંચ બાદ કરતાં જે ૯૮ રહે છે તે સાલમાં સંવત ૧૦૩ની સાલ હતી એમ થયું, તથા જે નહેર ખારવેલને રાજ્યાભિષેક થયાનું ગણી લેવું તેમ તે પિતે કલિંગમાં લંબાવી છે તે પ્રથમ મગધ દેશમાં ૯૮ને આંક ક્યા સંવત્સર હોઈ શકે તે શોધી કાઢવું નંદ રાજાએ બંધાવી–ખેદાવી હતી; માટે તેનું નામ પણ હવે સહેલ થઈ જાય છે. કેમકે એક બાજુ તે પણ અંદર આવી જાય છે. છતાં અર્થ બેસારવામાં કઈ સંવતની આદિ નંદ પહેલાના સમયની પૂર્વે થઈ ગયાની પ્રકારે ગેરસમજાતી રહી ન જાય. માટે લેખમાં હકીકત છે. બીજી બાજુ નંદનો સમય મ. સ. ૫૫ થી છેતરાવ્યા પ્રમાણે, તે શબ્દોને સમાસરૂપે ગોઠવી કાઢ્યા ૭૧ સુધીને સાબિત થઈ ગયેલ છે. ત્રીજી બાજુ છે. આમ કરવાથી સમયને નિર્દેશ પણ કરાય તથા નંદ વંશ અને રાજા ખારવેલના વંશ વચ્ચે કેટલાક વાકય રચના કરવાની ખૂબીનું પ્રદર્શન પણ કરાયું. સમય પૂર્વથી એક જન પ્રતિમાને માટે ખચાખચ થઈ આ પ્રમાણે અર્થ બરાબર બેસત થઈ ગયો છે. રહ્યાનું જાણીતું છે. ચોથી બાજી બંને વંશા જેન અને તે સચીકર છે એમ સાબિત થાય છે. છતાં મતાનુયાયી પુરવાર થઈ ચૂકયા છે. પાંચમી બાજુ એક અન્ય ગ્રંથકારે બીજા પ્રકારની સૂચના કરી છે જૈનધર્મના પ્રવર્તક તરીકે મહાવીરને ગણાય છે અને તે પણ વિચારવા યોગ્ય તથા સુઘટિત છે તેની ચર્ચા તેમને સંવત ઈ. સ. પૂ. ૫ર૭ થી ગતિમાં મૂકાય છે. નીચેની કલમ (૨)માં કરવામાં આવી છે. આમ સર્વ પ્રકારની સામગ્રી તૈયાર પડી છે. પછી (૬) દાયેલી નહેરને તનસૂલિયા વાટે રાજધાનીની તે ગણિતની ગણત્રીજ કરવી રહે છે. કાવે તે પ્રથમ અંદર લઈ આવ્યા–આને અર્થ એમ થાય છે કે, જે ઇ. સ. પૂ. ૫૨૭ લઈ તેમાંથી ૯૮ બાદ કરી લ્યો નહેર નંદ રાજાએ પોતાના દેશ મગધમાં અમુક સમયે કે પ્રથમ ખારવેલના રાજ્યારોહણને સમય ઈ. સ. પૂ. બદાવી હતી તેને જરૂર પડતાં, લંબાવીને તનસૂલિય ૪૨૯ નો ઠરાવ્યો છે તેમાં ૯૮નો ઉમેરો કરીને પરહની વાટે રાજા ખારવેલ પોતાની રાજધાની સુધી લઈ સાલ ઉભી કરે તે પણ એજ સાર નીકળશે કે ગયો હતો. આ વાક્યથી અનેક માહિતી ઉપલબ્ધ તે આંક મહાવીર સંવતને જ છે. આપણા મંતવ્યને થાય છે. (૧) નંદ રાજાએ નહેર ખોદાવી હતી છે. કેનાઉ કે આપતાં જણાવે છે કે, (it) is (૨) કયારે અને (૩) શા માટે ? તે જણાવાયું નથી. postulated that the years are reckon પરંતુ રાજા ખારવેલે (૪) તસૂલિય નામના પ્રદેશ ed in the Mahavira Era, but unfor- વાટે (૫) જેનું નામ જણાવાયું નથી એવી પિતાની tunately no mention expressed or રાજનગરી સુધી તે નહેરને લંબાવી લીધી હતી.
તે
(૫૧) પ્રથમ ગેટલી કે પ્રથમ આબે, એ જેમ કહેવું મુશ્કેલ થઈ પડે છે તેમ આ કિસ્સામાં બન્યાનું પણ માની લે
ખોટું નથી. પરંતુ છેવટે બધી સ્થિતિ સ્વીકારવી રહે છે. (૫૨) જુએ એટા ઓરીએન્ટેલીયા ૫. ૨૪-૨૬
