________________
૩૩૬
મૂતિ વિશે
[ દશમ ખંડ
એક પુરાવે તે મૂર્તિની ભીતરમાં અસ્થિ પધરાવેલ પિતાની વૃત્તિ સંતોષવા કઈ અંતિમ હદે પોંચી જાય છે હોવાનો છે તથા બીજે શ્રી જગદીશ્વરના જેવી જ તેને કાંઈ ન જ હોતો નથી. નાનામાં નાના અને અન્ય ત્રિમૂર્તિ, અવૈદિક એવા સાંચી નામના સ્થળેથી નિર્દોષ ફેરફારથી માંડીને વધારેમાં વધારે માત્ર મળી આવી છે તેનો છે (આ બંનેનું વર્ણન ઉપરમાં અપમાનજનક જ નહીં પરંતુ હૃદયમાં વસી રહેલી પૃ. ૩૩૨ અપાઈ ગયું છે તે જુઓ). આ બધા સજે- વેરવૃત્તિને પણ તૃપ્તિ પમાડી શકે ત્યાં સુધીનું પરિવગોનો વિચાર કરતાં હાલ તે આપણે એમજ નિર્ણય ર્તન કરવાની હદે પહોંચી શકાય છે.94 ઉપરમાં કરવો પડે છે કે શ્રી કૃષ્ણનું મંદિર વૈદિક મતનું નથી વર્ણવેલ સિદ્ધસેન દિવાકરે કરી બતાવેલ ચમકોરની પરંતુ જૈન મતાનુયાયીનું છે અને તેના પરિણામે બાબતમાં અસલ મૂર્તિનું રૂપાંતર કરીને જે સ્થિતિમાં તેમાં પધરાવેલી મૂર્તિવાળી વ્યક્તિઓ પણ જૈન- તેને જાળવી રખાઈ હતી તે ઉપરથી આવા પ્રસંગે ધમજ માનવી પડે છે.
કરાતા ફેરફારનું મા૫ આપણે કાઢી શકીએ છીએ; આ પ્રમાણે મેળે મદાએ ઘટાવી લેવાયા છે તથા તે પ્રમાણે આ મૂર્તિના સંબંધમાં પણ થોડેઘણે તેમાંના જે ત્રણ મુદાઓ વિશે વિશેષ ખુલાસા કરવાની અંશે બનવા પામ્યું હોય ૭૯ એમ માનવામાં વાંધા જરૂર દેખાતી હતી તે પણ કરાઈ ગઈ છે એટલે તેનું જેવું દેખાતું નથી; કેમકે મૂર્તિ પિતાના અસલ સમાધાન થઈ જતાં એમ સાર કઢાય છે કે, તે ત્રિ-મુર્તિ સ્વરૂપમાં પણ નથી તેમ તેને પધરાવેલ સ્થાનેથી જૈનધર્માનયાયી વ્યક્તિઓની છે; અને તેથી તે મંદિરને સ્વભાવિક રીતે દર્શન કરી શકાય તેવી રીતે બીરાપણ જેનોનું જ કહેવું પડશે.
જમાન પણ કરાયેલી નથી. વળી જે સ્વરૂપમાં હાલ તે ઉપરમાં અતિહાસિક પુરાવાઓ અને નિવેદનની સ્થાપન કરવામાં આવી છે તેનું વર્ણન કરતાં એક ગુંથણી કરીને, જે જે વસ્તુઓ શક્ય હતી તે સર્વ લેખકે આ પ્રમાણે શબ્દો લખ્યા છે –જગન્નાથની
તરફેણમાં અને વિરૂદ્ધમાં જતા મૂર્તિને રંગ કાળે છે. તેનાં ને ગોળાકૃતિ, મસ્તક મૃતિ વિશે વિશેષ સંયોગોનો પણ વિચાર કરી લીધે ચપટું, શિરના શિખરે એક ચતુષ્કોણ કકડો, નાક અને છેવટને સાર છે તથા જે નિર્ણય યોગ્ય લાગ્યો તે મોટું, અને અણીવાળું અને મુખ અર્ધચંદ્રકારનું
જણાવી દીધો પણ છે. અહીં છે-૮૧(આગળ બળભદ્રજી અને સુભદ્રાજીની મૂર્તિનું તે સંબંધમાં, જે કાંઇ વિશેષ બાતમી જૈન કે વર્ણન કરેલું છે) જગન્નાથજીની મૂર્તિ ડાબી બાજુએ અજન પ્રમાણમાંથી મળી શકતી હોય તેને વિચાર બિરાજમાન છે મધ્યમાં સુભદ્રાની સ્થાપના કરેલી છે આપણે કરીશું.
અને જમણી બાજુએ બળભદ્રની યોજના કરવામાં ધર્મક્રાન્તિના સમયે આ મૂર્તિનું અસલ સ્વરૂપ આવી છે. આ પ્રમાણે થયેલ ફેરફારના સ્વરૂપને બદલાયું હતું તે તે ઇતિહાસ સિદ્ધ બાબત છે જ; તેમ કાંઈક ખ્યાલ આપ્યા બાદ, તેના ચમત્કાર વિશે પણ એ પણ જાણીએ છીએ કે આવું સ્વરૂપ બદલાવનાર થેડું ઘણું જાણું પડ ઠીક ગણાશે. તેના મહાપ્રસાદ
(૭૮) અમદાવાદ, ભરૂચ, દીલ્હી આદિ શહેરે, જ્યાં (૮૦) તે પુસ્તક પૃ. ૧૧૪ તથા ૧૧૫. મુસ્લીમ રાજસત્તા બહુ જોરમાં જામી હતી, ત્યાં આવાં (૮૧) આવું કદરૂપ લેપના આડાઅવળા લચકા પડીને (ષ્ટાતે વિશેષપણે નજરે પડતાં દેખાય છે.
કરી શકાય તેમ છે તેમ કરવાનો આશય, કદાચ મૂળ તેવી જ રીતે દક્ષિણ હિંદમાં જ્યારે શિવમાર્ગી રાજસત્તા વરૂપ ઢાંક્વા પુરતા પણ હોય. વળી સરખાવો નીચેની જેર ઉપર હતી ત્યારે ત્યાં પણ આ પ્રકારનાં દૃષ્ટાંતે બન્યાં ટીકા નં ૮૨. હોવાનું જણાયું છે.
(૮૨) આ ક્રમ ગોઠવવાને હેતુ પણ મૂળ વસ્તુ ઉપર(૭૯) જુએ પુ. ૩ પૃ. ૨૫૬ ટી. નં. ૧પ. થી અન્ય દિશામાં ધ્યાન ખેંચી લઈ જવા પુરતે કદાચ હોય.
