________________
રૂપરે
રાજા ખાલ
[ દશમ ખંડ
Ballabhi and Patala but Kharvela had કરવામાં આપણે ભૂલ ખાધી છે અથવા તે લેખકે જ married a princess of Vazira, west of ક્યાંક સ્થાનનાં નામ કે દિશાસૂચન લખતાં મતિ ભ્રમ the land of the Madras, beyond the સેવ્યો છે તે પણ મુખ્ય વાંધો તે રાજા ખોરવેલના present Afghan border=ઈરાની અખાત, જીવનવૃત્તાંતની ઐતિહાસિક સ્થિતિ જ ઉભો કરે છે. તેમજ વલભી૧૬(રાજ્ય) અને પાલ સાથે કલિગ- તે સમયે આખા ઉત્તર અને પશ્ચિમ દિ, નંદ રાજાઓની દેશના વતનીઓનો વેપાર ચાલતો હતો એટલું જ સત્તામાં હતો. ખરી વાત છે કે વચ્ચે થોડાંક વર્ષ ત્યાં નહીં પણ, વર્તમાન અફગાનિસ્તાનની હદની પેલી તેમની સત્તા બહુ નબળી પડી હતી, પરંતુ રાજા પાર ૧૭ જે મદ્રાઝ (માદક) પ્રજાને મુલક છે તેની ખારવેલના રાજકાળના ઉત્તરાર્ધમાં તે નવમાં નંદની પશ્ચિમે આવેલ વઝીરા (પ્રદેશ)ની એકાદ રાજકુંવરીને સત્તા બહુ મજબૂતપણે ત્યાં સ્થાપિત થઈ ગઈ હતી. ખારવેલ પર હતે.” આ વાત વિચારવા જેવી (જાએ પુ. ૧ ના અંતે, રાજા નંદ બીજાના તથા છે. તેમણે આધાર બતાવ્યા હોત કે અન્ય હકીકત નવમા નંદના રાજ્ય વિસ્તાર બતાવતા નકશાઓ) જણાવી હેત તે તેની રાત્યાસત્યતા તપાસવાનું એટલે રાજા ખારવેલે તે બાજુ વિજય પ્રાપ્ત કરવા અનુકુળ થઈ પડત. અમારા મત પ્રમાણે તે કોઈ જાતનો પ્રયાસ સેવ્યાની કલ્પના પણ અસ્થાને અસંભવિત લાગે છે. કેમકે પ્રથમ દરજજે તે જે કરે છે. ઉપરાંત રાજા ખારવેલે આખા જીવન ભૌગોલિક સ્થિતિ તેમણે ચીતરી બતાવી છે તે જ દરમિયાન ઉત્તર હિંદ તરફ જ્યાં આંખ સરખી પણ કપોલકહિપત છે. ઈરાની અખાત, વલ્લભી રાજ્ય અને કરકાવી નથી, ત્યાં ચડાઈ લઈ જવા જેવી સ્થિતિ જ પાતલના મુલકી૮નું નામ જ્યાંસુધી લેવાયું છે કયાંથી સંભવે? છતાં. માનો કે ચડાઈ કર્યા વિના જ, ત્યાં સુધી તો બહુ વાંધો ઉઠાવવા જેવું દેખાતું નથી. માત્ર પોતાના દેશના વેપારીઓ ત્યાં જતા આવતા પરંતુ, અફગાનિસ્તાનની સરહદની પેલી પાર મદ્રાઝ- હોવાથી, અને ત્યાંની સ્થિતિથી વાકેફગાર બનીને (માઇઝ) પ્રજાને મુલક ગણાવે છે, અને તેની પશ્ચિમે તેમણે જ તે પ્રદેશના અને પોતાના દેશના રાજકુટુંબ વરા ( હાલ જેને વઝીરસ્તાન કહેવાય છે તે કદાચ સાથે લગ્નસંબંધ બંધાવી દીધો હોય તે પણ એટલું હરો) કહે છે તે બરાબર લાગતું નથી; કેમકે મદ્ર- તે ખરૂંજને. કે રાજ ખોરવેલે આ પ્રકારનું જે પ્રજાનો મલક૧૯-મહાભારત વિખ્યાત રાજા પાંડુની કોઈ પણ લગ્ન કર્યું હોય તે તે પોતે રાજકાજમાંથી રાણી માદ્રીનું મહિયરતો પંજાબમાં આવેલ રાવી નિવૃત્તિ લીધી તે પૂર્વે જ થયું હોવું જોઈએ. અને અને ચિનાબ નદી વચ્ચેનો પ્રદેશ ગણાવાય છે. વળી તેમ થયું હોય તે હાથીગુફાના લેખમાં તેને નિર્દેશ વઝિરસ્તાનને પ્રાંત અફગાનિસ્તાનમાં (અગ્નિખૂણે) કરાયા વિના રહેવાય જ નહીં. તેમ સંસારની મેહપ્રવેશ કરતાં જ આવે છે એટલે માત્ર પ્રજાના મુલકને જાળમાંથી મુક્ત થવા જ્યારે નિવૃત્તિ સેવાતી હોય અફગાનિસ્તાનની સીમાની પેલે પાર કહેવા અને ત્યારે તે અવસ્થામાં તે લગ્ન કરીને, પાછી સાંસારિક તેની યે પશ્ચિમે વઝીરસ્તાનને કહે તે બધું અસંગત વિટંબણા માથે વહારી લેવા જેવું કરવાનું માની દેખાય છે. છતાં એક વખત માની લ્યો કે, માદ્ર- શકાય જ નહીં. મતલબ કે સર્વે પરિસ્થિતિ તપાસતાં, પ્રજાના મુલક અને વઝીરપ્રદેશનાં સ્થાનને નિશ્ચિત આ લેખક મહાશયના કથનને ટેકે મળતો દેખાતે
(૧૬) સૌરાષ્ટ્રમાં આવેલું વલભીવંશીઓનું રાજ્ય મળે છે ત્યાં તેના મુખ આગળના ત્રિકોણાકાર પ્રદેશને આ કહેવાનો અર્થ સમજાય છે.
નામથી ઓળખવામાં આવતા હતા. (૧૭) સરખા ઉપરની ટીકા નં. ૧૪
(૧૯) જુઓ પુ. ૩. પૃ. ૧૫૧ ટી. નં. ૧૭. (૧૮) જુઓ. પુ. ૧ પૃ. ૨૨૧ સિંધુ નદી જયાં સમુદ્રમાં
