________________
૩૩૨
ટાંકેલાં વિવેચનની
[ દશમ ખંડ
હોવું જોઈએ અને તેની જાહોજલાલી તથા પ્રખ્યાતી વિધ કારણોથી, ઉપર દર્શાવેલ નિર્ણયને મજબૂતી અનુક્રમે દિન પર દિન વધતી જવા માંડી હશે. તે મળતી જાય છે. બાદ વળી કદાચ થોડાં વર્ષ-મુસલમીન અમલ વખતે- હવે જ્યારે સિદ્ધ થઈ ચૂક્યું છે કે, ઈ. સ. ૩૦૦ની તેને થોડી ઘણી જફા પહોંચી હોય કે ન પહોંચી આસપાસ તેનો નાશ થઈ ગયો હતો અને મૂળ મૂર્તિ હોય. એમ કરતાં બારમી સદીમાં જે મંદિર રાજા બોદ્ધ ધર્મની હોવા સંભવ છે ત્યારે તે વિશે વળી અન્ય અનંગ ભીમદેવે બંધાવ્યું તે થોડા ઘણા ફેરફાર સાથે કાંઈ પ્રકાશ પડે છે કે કેમ તે જોઈ લઈએ. તે વર્તમાનકાળ સુધી એમને એમ ચાલ્યું આવ્યું છે. વાતનો પત્તો લેવા માટે આ સ્થાન ઉપર ક્યા કયા એટલે આખી ચર્ચાનો સાર એ છે કે, જે વસ્તુ- ધર્મવાળા રાજાની સત્તા ઈ. સ. ૩૦૦ સુધી થવા પામી સ્થિતિ ૩*૬=૯ મુદામાં, સમય પરત્વે જણાવી ગયા છે તેનો અભ્યાસ કરવો જોઈએ. છીએ તેને ઈતિહાસને ટકે છે એટલે તે સત્ય ઠરે ઈ. સ. પૂ. ૪૭૫ થી ૩૭૨ = ૧૦૩ વર્ષ એદિવેશની; છે; અને તેથી આ મંદિર સંબંધી તેમાં વર્ણવેલી ક્ષેમરાજથી માંડીને તે વંશના અંત સુધી. સ્થિતિ, જે મૂળમાં તે મંદિર બૌદ્ધ ધર્મનું હોવું જોઈએ ઈ. સ. પૂ. ૩૭૨ થી ૨૦૪=૧૬૮ વર્ષ માર્યવંશી તથા તેને નાશ ઈ. સ. ૩૦૦ આસપાસમાં થયો સમ્રાટોની; ચંદ્રગુપ્તથી માંડીને તે વંશના અંત સુધી. હેવો જોઈએ; તે વસ્તુ આપણી તપાસના પાયા ઈ. સ. પૂ. ૨૦૪ થી ઈ. સ. ૩૦૦=૫૦૦ વર્ષ તરીકે સ્વીકારવી રહે છે. ઉપરના નિર્ણયને બીજી રીતે ઉપરાંતની અંધ્રપતિઓની મુખ્યતાએ તથા નાનાં પણ પાછું સમર્થન મળે છે. કેમકે અસ્થિને વૈદિક નાનાં અન્ય સ્વતંત્ર રાજવીઓની. મતવાળા તે અપવિત્રજ માને છે અને એટલું તો ઉપરની રાજસત્તાઓની હકીકત તપાસતાં માલૂમ સર્વમાન્ય છે કે, મૂર્તિની ભીતરમાં શ્રીકૃષ્ણનું અસ્થિ પડશે કે, આખો ચંદવંશ જેન ધમાં હતા. આખો છે જ; અને તે ઉપરથી જ વૈદિક મતવાળાઓ તે મતિને મોયેવંશ-વચ્ચે અશેકવર્ધનના ૪૧ વર્ષના અમલ પિતાની હોવાનો દાવ આગળ ધરે છે. જે તે અસ્થિ સિવાય-જૈનધર્મી હતું અને અંધ્રપતિઓમાં ત્રુટકપણે ન હોત તેમજ કૃષ્ણ-બળભદ્ર કે સુભદ્રાની મૂર્તિ ન જૈન તથા વૈદિક ધર્મને પ્રસાર થયો હતો. આપણે હત તે તેઓ ચૂપ જ બેસી રહેત.
અત્રે વૈદિક મતનો વિચાર કરવો તે વર્જિત કર્યો છે વળી બીજી બે ત્રણ બીના પણ, વૈદિક મતની એટલે બૈદ્ધ ધર્મ અને જૈન ધર્મને જ રહે છે. માલિકી કરાવવાની વિરૂદ્ધ જતી દેખાય છે. વૈદિક મતમાં તેમાં બૌદ્ધ ધર્મની તે મૂર્તિ હોવાની શંકા થઈ છે માટે સ્પર્યાપસ્યને બહુ મોટું મહત્ત્વ અપાયું છે જ્યારે તેનીજ તપાસ લેવી રહે છે. અને તે ન સાબિત અહીં વહેંચાતા મહાપ્રસાદની પ્રથા છે તેથી ઉલટું જ થાય તો પછી તેને જૈન ધર્મનીજ માનવી પડશે. ભાન કરાવે છે કેમકે સર્વે યાત્રિકા પિતાનાં જ્ઞાતિ, વર્ગ. બૈદ્ધ ધર્મની ઠરાવવા માટે સમ્રાટ અશોકવર્ધનના ધમ કે સામાજીક બંધનની પરવા કર્યા વિના તેને સહર્ષ સમયનીજ વિચારણા કરવી રહે છે જે તેમના સમયે આરોગી શકે છે. બીજું એમ છે કે અંધકારમય દેવ- કઈ ધર્મક્રાતિ થયાનું મળી આવે છે કે કેમ તેમનું ભૂવનમાં દિવસના ભાગમાં પણ દીપક વિના ભાગ્યે જ જીવનચરિત્ર લખતી વખતે એવી હકીકત આપણે મતિનાં દર્શન કરી શકાય છે. આવી સ્થિતિ દેવદર્શન માટે પુરવાર કરી ગયા છીએ કે તેમના પુત્ર મહેન્દ્ર અને ઉભી કરવાનું શું કારણ? વળી ત્રીજી સ્થિતિ એ છે કે પુત્રી સંઘમિત્રાને ઔદ્ધ ધર્મની દીક્ષા આપીને બોધિવૃક્ષ જગન્નાથપુરીના જેવીજ મૂર્તિનું એક ત્રિક સાચી સાથે સિલેનમાં જવા માટે જે ભાવભીની વિદાય મુકામેથી મળી આવ્યું છે અને સાંચીના સ્થાનને કઈ આપી હતી તે આ પ્રદેશમાં આવેલ મહાનદીના રીતે વૈદિક ધર્મ સાથે સંબંધ હોય તેવું અત્યાર સુધી મુખ આગળથી દીધી હતી; એટલે જોવું રહે છે કે એક પણ પુરાવો નોંધાયો નથી. આવાં આવાં અનેક. તે સમયે આ ક્રાંતિનો બનાવ બનવા પામ્યા હતા કે
