________________
૨૦૦ ચ9ણની અને
[ નવમ ખંડ તેનું રાજ્ય બહુજ અલ્પ સમયી નીવડેલ હેવું જોઈએ વર્ગને માણસ કહેવાય; જેથી નહપાણને પિતાને કેમકે ક્ષત્રપ, મહાક્ષત્રપ પદ ભગવત ભોગવતા તે પિતા મરણ પામતાં, સર્વ અધિકાર આપે આપ ઊંચે ચડતે આવ્યો છે. એટલે પછી રાજાપદે જ્યારે મળી ગયા હતા જ્યારે ચકણને બધા પ્રકારના અધિકારો પહોંચ્યો ત્યારે મોટી ઉંમરના વૃદ્ધ થઈ ગયો હશે. માટે પિતાના ઉપરી સત્તાની મહેરબાની ઉપર લટકી પરિણામે ટૂંક વખતમાં તે મરણ પામ્યો હે રહેવાનું હતું. જેથી નહપાણનું મહાક્ષત્રપ પદ અધિકાર જોઈએ. અને જેમ નહપાણે 'રાજા'નું બિરૂદ જોડીને સૂચક છે, જ્યારે ચક્રણનું મહક્ષત્રપ પદ માત્ર નવાજેશક્રમાનુક્રમે ત્રણે પદ ધારણ કર્યા છે, તે જ પ્રમાણે ચ9ણે બક્ષીસરૂપ છે. એટલે કે નહપાણ મહાક્ષત્રપ બન્યો છે, પણ મેળવ્યાં છે અને પોતે અવંતિની ગાદીએ આવ્યો છે. જયારે ચટ્ટણને બનાવવામાં આવ્યો છે. આ રીતે બધી પરિસ્થિતિનો સુમેળ બરાબર બંધબેસતો (૫) બનેના સિક્કાચિહ્નોમાં ઘણો ફેર છે તેમ થઈ ગયો.અને આવા સંગેમાં ગમે તે હોય, તે તે પણ સિક્કાની લિપિમાં પણ ફેર છે.
નુમાનને વ્યાજબી ઠરાવે તે સ્વાભાવિક જ છે. (૬) નહપાને મૂર્તિ છેતરાવવાને છે કે વખત પરંતુ તે પ્રમાણે સઘળો ઘાટ ઉતરતે છતાં તે નથી આવ્યો, પણ જે આવ્યો હતો તે, પોતે ક્ષત્રપ અનુમાન સત્ય નથી એમ આપણે અનેક-લગભગ નવ પદે હોવા છતાં, પોતાના પિતા ભૂમક સાથે (ગાદીપતિ દલીલ આપીને પુ. ૩. પૃ. ૨૧૭થી આગળ પૂરવાર હોવા છતાં ) તે પડાવી શકત. જ્યારે ચષ્ઠણથી કરી બતાવ્યું છે. ઉપરાંત વધારે પુરાવા મને વિશેષ ક્ષત્રપ તરીકે તેમ તે કરાય જ ક્યાંથી ? પરંતુ મહાઅભ્યાસથી મળી આવ્યા છે, તેનું વર્ણન અત્રે કરવા ક્ષત્રપ બન્યા પછી એ કરવું હોય તે તેની મરજીની
વાત નહોતી; પણ તેના ઉપરી રાજાની મહેરબાનીની (૧) ક્ષત્રપ તરીકે ભૂમક અને નહપાનું સિક્કા પ્રતીક તરીકે જ તે અમલમાં મૂકી શકાય તેવી પડાવી શકતા હતા, જ્યારે ચકણ પડાવી શકતા નહિ. સ્થિતિ હતી. અલબત ભૂમક કેઈ આંક લખી શકતો નહિ, કેમકે (૭) નહપાણ મહાક્ષત્રપ બન્યા કે તુરત અવંતિ તેને સ્વતંત્ર શક તેણે સ્થાપ્યો નહોતો, પણ તેના ઉપર રવતત્ર રીતે ચડાઈ કરી શકે છે, પરંતુ ચદ્ધ"પુત્ર નહપાણે અવંતિપતિ બન્યા પછી સ્થાપ્યો હતે. મને તો મહાક્ષત્રપ બન્યા બાદ લગભગ અગિયાર વર્ષ
(૨) નહપાણે મહાક્ષત્રપ તરીકે શિલાલેખો પણ સુધી બેસી રહેવું પડયું છે. (જુઓ ઉપરની કલમ કોતરાવેલ છે. તેમ ક્ષત્રપ તરીકે કરાવવાની સત્તા પણ નં. ૪ માં વર્ણવેલી સ્થિતિ) હતી; કેમકે યુવરાજ પદે ક્ષત્રપ તરીકે તે ખુદ રાજા : (૮) નહ૫ણે અવંતિપદે અવ્યિા પછી, મહાક્ષત્રપ જેટલે સત્તાધારી હત; જ્યારે ચ9ણને ક્ષત્રપપદે તે રહ્યું, શબ્દનો ઉપયોગ ઈછાપૂર્વક કર્યો છે; એટલે કે કરવે, પણ મહાક્ષત્રપપદે આવ્યા છતાંયે શિલાલેખ કાતરા- ન કર તેની પિતાની મુનસફી ઉપર અવલંબેલું હતું, વવાની સત્તા નહોતી, કેમકે તેને શીરે સરદાર હતા. પણ રાજા શકતું છે તે વાપરતેજ; જ્યારે ચØણું પતે - (૩) નહપાણુ ક્ષત્રપ હતા ત્યાં સુધી પિતાના અવંતિની ગાદીએ આવ્યા છતાં, એકલું રાજાનું બિરૂદ પિતાને-મહાક્ષત્રપને-જવાબદાર હતું, અને મહાક્ષત્રપ ન જોડતાં, “મહાક્ષત્રપ રાજા” એમ લખત; (જુઓ થયા પછી સ્વતંત્ર રાજકર્તાના હક ભોગવતો હતો. પુ. ૩ પૃ. ૧૨૧ દલીલ નં. ૭) કેમ જાણે મહાક્ષત્રપ
જ્યારે અને તે ક્ષત્રપ કે મહાક્ષત્રપ પદ બંને શબ્દ તેના નામ સાથે એક અવિભાજય અંશ સરખાજ હતા. અલબત મહાક્ષત્રપ તરીકે હક-અધિ- થઈ પડયો ન હોય. કાર વિશેષ ખરો. બાકી માથે સરદાર તે હમેશાં (૯) નહપાનું વતન અફગાનિસ્તાન છે, જ્યારે હતા જ.
ચપ્પણનું મધ્ય એશિયા છે. નહપાણની ભાષા અને (૪) નહપાણ રાજકુટુંબી હતે. ચછણ નોકર લિપિ ખરોષ્ઠી છે. તેમ બ્રાહ્મી લિપિ પણ છે.
