________________
ચકણું સવતના
[ નવમ ખંડ
તરમાણુની ચડાઈવાળે ઈ. સ. ૪૯૦નો કે એકાદ તથા અગ્નિ સાક્ષીએ પ્રતિજ્ઞા લીધી. જેમાંથી અગ્નિબે વર્ષ પાછળને નેધી શકાય. આ પ્રમાણે ગુપ્ત ફૂલીય રાજપૂતોની ચાર શાખા ઉદ્દભવી.૮૯ આ સર્વ સામ્રાજ્ય ત્રણ વિભાગે વહેંચાઈ ગયું છે. રાજપૂતોએ એકત્રિત બની યુદ્ધ આદર્યું અને મિહિરકુલ
(૬) ત્રણમાંથી વલભીવંશના રાજાઓનો ઇતિહાસ તથા તેની આખીયે દુર્ણ પ્રજાનો નાશ કરી નાખ્યો તે પ્રસિદ્ધ થઈ ચૂકે છે; દyપ્રજાનું શું થયું તે જેથી ઈતિહાસને પાને ફરીને તેમનું દર્શન અદશ્ય થવા માટે નીચેની કલમ નં. ૭ જુઓ. જ્યારે કનોજવાળા પામ્યું છે. આ યુદ્ધની કેટલીક હકીકતનું વર્ણન પુ. ૩ ભૂપાળામાં સમ્રાટ હર્ષવર્ધન મહાપરાક્રમી થયો હતો. પૃ. ૩૯૦-૯૧ ઉપર આપણે કરી પણ બતાવ્યું છે. પણ તે નિર્વશ ગુજરી જવાથી તેની ગાદી તેની (૮) ચવ્હાણ વંશીઓનું રાજ્ય પૂર જોશમાં ચાલી બહેનના વંશમાં ગઈ હતી. તેના બનેવીનું નામ રહ્યું હતું, ત્યારે વચ્ચે (જુઓ પૃ. ૧૯૧ ઉપર તેમની ગૃહર્મન હતું, તે મૌખરી જાતનો (સમજાય છે કે વંશાવળી; તેમાં જ્યારે આઠમા દામસેન અને નવમા તેઓ મગધના સંત્રીની એક શાખા હોય છેકદાચ યશોદામન વચ્ચે કેટલી યે નામધારી વ્યક્તિઓ થઈ ગઈ મૌર્યક્ષત્રિયની પેટાશાખા પણ હોય) ક્ષત્રિય હતે. છે ત્યારે) શકે ૧૫૮ થી ૧૬૧ સુધી=ઈ. સ. ૨૬૧થી ગૃહર્મનને પુત્ર ભોગવર્મન અને તેનો પુત્ર યશોવર્મન ૨૬૪ ના ત્રણ વર્ષના ગાળામાં આભિર જાતિનો થયો. આ યશોવર્મનના તથા તેના પુત્ર આમ્રદેવના સમયે ઈશ્વરદત્ત નામે તેમને થયો હતો તેને ગોદાવરી સિદ્ધસેન દિવાકર, બપ્પભટ્ટસૂરિ, વાકપતિરાજ આદિ મુખ આગળના પ્રદેશ ઉપર હકુમત ચલાવવા નીમ્યો વિદ્વાનો થઈ ગયાનું ૭ આપણે જાણી ચૂક્યા છીએ. હતો. તે પિતાના ઉપરી રાજકર્તાઓની નબળાઇને આ યશોવર્મન બહુ પરાક્રમી થયો હતો તેથી વિક્રમા- લાભ લઈને સ્વતંત્ર બન્યા હતા તથા તેણે મહાક્ષત્રપદ દિત્યનું બિરૂદ તેને મળ્યું હતું. ઈ. ઈ.
ધારણ કરી પિતાનો વંશ ચલાવ્યો હતો. જો કે આ () 4. ૬ ની દલીલવાળા તેરમાણે અતિપતિ આભિર રાજાઓ બહુ પ્રકાશિતપણે બહાર આવ્યા બન્યા પછી, તથા તેના મરણ બાદ તેના પુત્ર દેખાતા નથી, કેમકે તેમના ઉપરીઓ અવંતિપતિ મિહિરલે. પિતાના તાબાની આખી પ્રજા ઉપર તરીકે જીવતા જાગતા બેઠા હતા જ. પણું ગુપ્તવંશીજેટલો બન્યો તેટલે ત્રાસ અને જુલમ વર્તાવ્યો એની છેવટની સત્તા પાછી જયારે કુમારગુપ્ત બીજાના હતો. ગામ લુંટી કરીને બાળી નાંખી ઉજજડ સમયે નબળી પડી કે, તે સમયનો જે આભિરપતિ બનાવ્યાં હતાં તથા અકથનીય દમન ચલાવ્યું ગયા ધરસેન હતું તેણે ગાદીના સ્થાન ઉપરથી સૈફટક હતા જે ઉપરથી પ્રજાએ સંગઠિત થઈને૮૮ ઈ. સ. વંશનું નામ ધારણું કરી, વિશેષ સ્વતંત્રપણે રાજ્ય ૩૧-૩ માં આબુ પર્વત ઉપર મંત્રણું ચલાવી જલ્મ કરવા માંડયું હતું. આ સર્વ હકીકત પુ. ૩ પૃ. ૩૫ થી કરનારી રાજસત્તાનો સામનો કરવાનો નિરધાર કર્યો ૩૮૪ સુધીમાં જણાવી દેવાઈ છે.
(૮૬) આ વંશની નામાવળી માટે પુ. ૧ ૫. ૧૮૭ની (૮૯) આ ચાર શાખાનાં નામ તથા તેમને લગતી ટીકામાં જુઓ. તથા તેમને લગતી અન્ય હકીક્ત માટે કેટલીક બીજી હકીકત વિશે પુ. ૩ પૃ. ૩૯૦ ટી. ૫. ૩ પૃ. ૩૯૧ અને તે પાના ઉપરની ટી. નં. ૨૫ જુઓ. નં. ૨૨ જુઓ. (૮૭) જુઓ પુ. ૩ પૃ. ૭૨ તથા ૨૧૨
અહીંથી રાજપૂતની ઉત્પત્તિ થયાનું નોંધી શકાશે. (૮૮) સામાન્ય આપત્તિકાળે, પ્રજાએ આપસઆપસના સમજાય છે કે અત્યાર સુધી જે કાર્ય ક્ષત્રિયવર્ગ ઉપાડી સર્વ ભેદભાવ ભૂલી જઈને તથા સંગઠિત બનીને, ત્રાસ રહ્યો હતો તે કાર્યની સુપ્રત-હવેથી પ્રજા રક્ષણની ચોકી
ની સત્તા સામે કેવી રીતે ઝઝુમવું પડે છે અને પરિણામે કરવાના પ્રથાની સ્વશીરે ઉપાડી લેવાની પ્રતિજ્ઞા અગ્નિની ફતેહને કેવી રીતે વરાય છે તેને આ એક દષ્ટાંત સમજ, સાક્ષીએ આ રાજપૂતવર્ગે કરી લીધી હતી,
