________________
૨૭૨
૧૦૩ના આંકની
[ દશમ ખંડ
ન લીધો હોય ? મતલબ કે, એક કપના તે આંક સમયે જ થઈ હોય (૧) પ્રથમ વિભાગે મહારાજ દિસંવતનો હોવાની થઈ હતી (૨) અને બીજી કરકંડ મહામે વાહન કલિંગપતિ બન્યો ત્યારથી, એટલે એમ થઈ હતી કે, તે આંક ભલે મહાવીરસંવતનેજ ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮થી (પુ. ૧ પૃ. ૧૬૬-૮) અથવા વિકલ્પ હોય; પરંતુ તેની આદિ તેમના નિર્વાણસમયથી એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૬૩ (તે જ પુસ્તક પૃ. ૧૬૮ની ટીકા) ઈ. સ. પૂ. ૫૨૭થી ગણાતી હોવાનું જે અત્યારે (૨) ઈ. સ. પૂ. ૫૩૭માં બીજા વિભાગે રાજા સુરથી મનાઈ રહ્યું છે તેને બદલે તેઓ જ્યારથી અહનપદને ગાદીએ બેઠા ત્યારથી (૩) ત્રીજા વિભાગે ઈ. સ. પૂ. પામ્યા ત્યારથી૪૮ એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૬ (જુઓ ૪૭૫ માં રાજ ક્ષેમરાજ કલિંગપતિ બન્યા ત્યારથી પુ. ૧. પૃ. ૩૯૭ ની સમયાવલી)ના સમયથી કાં ને (૪) અથવા રાજા ખારવેલ પોતે ઈ. સ. પૂ. ૪૨૯માં ગણાઈ હોય? કેમકે, જે કઈ સંવતનો પ્રચાર થયો છે ગાદીએ બેઠા ત્યારથી. વળી ખારવેલે લેખમાં સ્પષ્ટપણે તેમાંના લગભગ સર્વનો પ્રારંભ૦, જેના સ્મારકમાં ૧૦૩ના આંકન અને રાજા નંદને ઉલ્લેખ કરેલ તેમનો ઉદભવ થયો છે. તેમના મરણ સમય સાથે છે. શું પ્રસંગ છે તેની હકીકત ભલે સંદિગ્ધમાં રહે, કદાપિપ સંબંધ નથી જોડાયે, પરંતુ રાજ હોય તે છતાં એટલું નિઃશંક તેનું કહેવું થાય છે જ, કે તે તેના રાજ્યાભિષેક સાથે, કે ધર્મપ્રવર્તક હોય તે૫૨ સમય સાથે રાજાનંદનો કોઈને કોઈ પ્રકારે સંબંધ હતો જ; તેમના જીવનના અન્ય ઉજવળ પ્રસંગના ૫૩ સમય તેમ એ પણ સ્વાભાવિક છે કે જે તે સમયને નંદસાથે જ તે સંયુક્ત કરાયો નજરે પડે છે. તે પ્રથાને રાજાની સાથેનો સંબંધ ધરાવતે ઘટાવી બતાવવા અનસરીને મહાવીરના સંવતનો પ્રારંભ પણ ઈસ.પૂ. હોય, તો તે સમયે રાજા નંદની હયાતી હેવી જ પરને બદલે ૫૫૬ સાથે કદાચ જોડાયો હોય ? આ જોઇએ. એટલે તાત્પર્ય એ થયો કે, ઉપરના ચાર બે શકયતાઓ વિચારીને કેમ પડતી મૂકવામાં આવી આંકમાંથી એ કર્યો આંક છે કે જેનાથી ચેદિ છે તે હવે દર્શાવીએ.
સંવતનો પ્રારંભ થયો ગણીને ૧૦૩ ની સાલ જ્યારે પ્રથમ દિસંવતવાળી બાબત તપાસી જોઈએ. આવે ત્યારે નંદરાજાની હયાતી હતી એમ બતાવી જે ચેદિસંવત વપરા જ હોય, તે તેની સ્થાપના શકાય. ઉપરના ચાર આંક ઇ. સ. પૂ. ૫૫૮ (વિકર્ષે નીચે જણાવેલ ચાર પ્રસંગમાંથી એકને લીધે—તે પ૩) ૫૩૭, ૪૭૫ અને ૪૨૯ છે તેનાથી પ્રારંભ
(૪૯) જુએ ઉપરમાં પૃ. ૬૧ ટી. નં. ૫ અને ૬ ની કેટલાકે જોડાયા છે; તેમ એ પણ સત્ય છે, કે કેટલાકેએ તેમના હકીક્ત તથા નીચેની ટીક નં. ૫૨ માં બુદ્ધની જ્ઞાનપ્રાપ્તિ નિર્વાણ એટલે જ્ઞાનપ્રાપ્તિની સમય સાથે જોડી છે (જુઓ સાથે જોડાયલ બુદ્ધ સંવતને પ્રારંભ થયો હતો તે હકીક્ત. ૫. ૨. ૫. ૮ થી આગળમાં તથા ટીકાએામાં લખેલી ચર્ચા)
(૫૦) ડાંક દષ્ટાંત માટે જુઓ પુ. ૧૦૬ માં બના- એટલે તેમાં અને પ્રસંગે ઉપયોગ કર્યો લેખાય તેમ છે, વેલ કોષ્ટક
વળી જુઓ નીચેની ટીકા. નં. ૫૩ (૫૧) જે કે કહેવાય છે કે, મરણ (અથવા રાજવંશની : (૫૩) ઈસવીસન જેના સ્મારકમાં ચાલુ થયા છે તે પડતી થવાના) સમયથી પણ તેમના સંવતની આદિ થઈ ઇસુ ભગવાનના મરણને કે જન્મને કે અન્ય પ્રસંગ ન શકે છે (જુઓ ઉપરમાં પૂ. ૬૫ ટી. નં. ૮ માં કે. . લેતાં, તેઓ જ્યારે ત્રણથી ચાર વર્ષના હતા ત્યારને પ્રસંગ ૨. પૃ. ૧૬૨ પારા. ૧૩૫નું છે. રેપ્સનના મતનું અવતરણ) જોડાય છે. (જુઓ પૃ. ૧૦૬ માં બતાવેલ કેડે) ત્યારે પરંતુ તેવો એકે દષ્ટાંત નોંધાયાનું હજી જાણવામાં આવ્યું મુસ્લીમ ભાઈ એ જે હીજરી સંવત વાપરે છે તે તેમના નથી, સરખાવો નીચેની ટી. નં. ૫૨, ૫૩ નું લખાણ તથા પયગંબર સાહેબના જીવનકાળમાં અમુક પ્રસંગ બન્યા હતા પ્રસંગે; તે દર્શાવવા અત્ર “કદાપી” શબ્દ વાપરવું પડે છે. તેના મારકમાં વાપરે છે. એટલે કે (સરખાવો ઉપરની ટીકા
(૫૨) ખરી વાત છે કે જેમ બૌદ્ધ ધર્મના પ્રવર્તક નં. ૫૧ ની હકીક્ત) સંવતની વપરાશ બહુધા મરણના બુદ્ધ ભગવાનના પરિનિર્વાણ સાથે તેમના સંવતનો સંબંધ સમયની નોંધ લેવા માટે વપરાતી નથી.
