________________
શારિ વિક્રમાદિત્ય
[ અષ્ટમ ખંડ
બ્રિગતથી અને દલીલથી તે પુરવાર કરી બતાવવું નીના વિક્રમાદિત્યે આ વિક્રમ) સંવત સ્થાપ્યો છે હતું. પણ તેમ કરવાને બદલે પિતાની કલ્પનામાં એવી દંતકથા ચાલે પણ છે છતાં આ શિલાલેખ સત્ય જેમ આવે તેમ ગોળા ગબડાવ્યે જવા તે ઈતિહાસનું હવા સંભવ છે. વળી આ સંવતની સ્થાપનાનું મૂળ ચણતર ચણવામાં તે જરા પણ ઉચિત નહીંજ ગમે તે ઠરે, યે બીજી વસ્તુસ્થિતિ વિચારતાં અઝીઝ ગણાય. (૫) વળી હ્યુએન-સાંગ જે (બીજી બાબ- પહેલાને સમય તે આ કાળે ઠરાવવાનું વ્યાજબી તેમાં–તેને ધમની મહત્ત્વતા ગાવામાં કદાચ અતિ ગણાય છે. એટલે લેખક મહાશયના કહેવાને ભાવાર્થ
ચોક્તિ કરે તે માની શકાય, પણ આમાં તે કાંઈ એ છે કે, (અ) જે વિક્રમસંવતને ઈ. સ. પૂ. ૫૮ની તેને સ્વાર્થ જેવું પણ નથી તેથી), તટસ્થ પુરૂષ આદિમાં પ્રારંભ થયો છે તેને પ્રવર્તક બાદશાહ પિતાના જ સમયની બનેલ હકીકતની તારીખોમાં અઝીઝ પહેલે હતે (બ) વળી તક્ષિતામાંથી જે દરકાર કરે છે એમ કાંઈ પણ પુરા ટાંકયા સિવાય શિલાલેખ સર જોન માર્શલ સાહેબને મળી આવ્યો છે જાહેર કરવું તે શું શોભાસ્પદ છે? ગમે તેમ છે, તે તેમના મંતત્ય પ્રમાણે અઝીઝના સંવતના ૧૩૬ના પણ ફરગ્યુસન સાહેબના કથનની સત્યતા વિશે આંકને છે. (ક) તથા શકારિ વિક્રમાદિત્યને તે આપણું મનમાં ઠીક છાપ પડતી નથી જ.
સંવત ભલે ગણુ આવે છે, છતાં બધી હકીકતનું (૧૦) વળી એક પ્રમાણભૂત ગણુતા પુસ્તકમાં નિરીક્ષણ કરતાં, તેની સાથે અઝીઝ પહેલાનો સમય લખેલું છે કે –“To Aziz I has been બરાબર મળતો આવે છે ખરો. attributed the foundation of Vikrama [ટીપ્પણ–(૧) પ્રથમ તે અઝીઝ પહેલે અને Era, beginning in B. C. 58 and વિકમાદિત્ય તે બન્ને સમકાલિન જ નથી. હા, હજુ એટલું according to Sir John Marshall, an બનવા યોગ્ય છે કે, અઝીઝ પહેલાનું મરણ જ્યારે inscription discovered by him at થયું છે ત્યારે, કે ત્યાર પહેલા અથવા તે પછી થોડા Taxilla is actually dated in the year વર્ષે વિક્રમાદિત્ય ગાદીએ આવ્યો છે. એટલે કે 136 of Aziz. This inscription may well અઝીઝના મરણ સમયે વિક્રમાદિત્યની હૈયાતી તે be correct, in spite of the tradition આ પૃથ્વી ઉપર થઈ ચૂકી હતી, પણ રાજપદે વિભૂthat this era was founded by king ષિત થયો હોય વા ન પણ થયો હોય તેટલે દરજે Vikramaditya of Ujjain to commemo- બંને સમસમી કહી શકાય. બાકી તે એકનું મરણ rate the defeat of the Sakas, and થયું છે અને બીજો તેજ અરસામાં ગાદીપતિ બન્યો whatever may have been the origin છે એમ બનવા પામ્યું છે. તો પછી શું ઈ. સ. પૂ. ૫૮ માં of this era, the assignment of Aziz I અઝીઝનું મરણ થયું છે તેની યાદગીરીમાં તેણે પોતાના to this period is justified by other સંવતની સ્થાપના કરી હશે એમ માનવું ? (૨) પ્રશ્ન considerations=ઈ. સ. પૂ. ૫૮માં શરૂ થતા એ થાય છે કે અઝીઝને અને વિક્રમાદિત્યને અરસવિક્રમ સંવત, અઝીઝ પહેલાએ સ્થાપ્યાનું કહેવાયું છે પરસ એટલું બધું શું લાગતું વળગતું હતું, કે હેત તથા તક્ષિલાનો જે શિલાલેખ સર જોન માર્શલ સાહેબે ઉભરાઈ જતું હતું, કે અઝીઝ જે શહેનશાહ ઉઠીને શોધી કાઢયો છે તે અઝીઝના (એટલે અઝીઝ વિક્રમાદિત્યના નામને સંવત ચલાવે? અને તેમાં પણ સંવતના) ૧૩૬મા વર્ષમાં લખાય છે એમ પિતાનું ખૂબી એ છે કે, જે બનાવ ભવિષ્યમાં બનવાને છે કથન છે. શક લેકેના પરાજયની યાદગીરીમાં ઉજે. (કારણકે અઝીઝના મરણ બાદ જ વિક્રમાદિત્ય
(૫૧) કે, હિ. ઈ. ૧, ૫. પ૭૧
