________________
(૧૭૪. કનિષ્ક બીજાના
[ નવમ ખંડ કનિષ્ક પહેલે, વિષ્ક-જુસ્ક, હવિષ્કનું અક્કસ રાજ્યાભિષેક થયો ત્યારથી ગણીએ તે ૯-૪૦=૫૩ અને તે બાદ કનિષ્ક બીજો.
વર્ષને કહી શકાશે. (૨) કાશ્મિરપતિની નામાવલિનો અનુક્રમપદ કનિષ્ક બીજાનું જીવન ખરેખર રીતે તે જ્યારથી આ પ્રમાણે જાણવો. કનિષ્ક પહેલે–વષ્ક-જુનું તેને રાજ્યાભિષેક કરાયો ત્યારથી જ આરંભિત થયું અચાસ; પછી હુવિષ્ક અને તે બાદ કનિષ્ક બીન
ગણવું ઉચિત લેખાય. તેની સાલ કનિષ્ક બીજાનું નામ “કૈસર ” હોય તેમ તેણે રાજ્યના બનાવે અત્યાર સુધી તે આપણે ૪૦ની પોતે છેતરાવેલ લેખ ઉપરથી સમજાય છે. મિ. સ્ટેન
ગણાવી છે. પરંતુ તેના ક્ષત્રપ કેનાઉ (Sten Konow ) કત ચ9ણનું વૃત્તાંત વિચારતાં અને તે બન્નેને સુમેળ તેનાં નામ, ઉમર “ખરષ્ટી શિલાલેખો” નામના ઉતારતાં, કદાચ તે સાલને બે ચાર વર્ષ આગળ પણ તથા રાજ્ય પ્રેમ પુસ્તક પૃ. ૧૬૨ ઉપર આરા લઈ જવાની જરૂર પડે. તે સાલ ગમે તે ઠરાવાય
નામે ગામના શિલાલેખમાં આ હાલ ૪૦ કાયમ રાખીને જ લખવાનું છે. તે સાલ પ્રમાણે શબ્દો છેઃ-૧૦ “મહારાજસ્ય રાજાતિરાજસ્ય ઐતિહાસિક દૃષ્ટિએ અતિ ઉપગી છે. કેમકે, તે દેવપુત્રય કૈસરસ્ય વિષ્ક પુત્રસ્ય કનિષ્કસ્ય” એટલે સાલમાં જેમ કનિષ્કબીજાનું જીવન ફરી જતું સ્પષ્ટ થાય છે કે, ઉપરના વાકયમાં ટાંકેલા સર્વ દેખાય છે અને પોતાને મહારાજાધિરાજ તરીકે શબ્દો વષ્કના પુત્ર કનિષ્ક બીજાને લાગુ પડતાં સંબોધતા દેખાય છે, તેમ કાશ્મિરપતિ હવિષ્ક પણ વિશેષ છે. તે આધારે કનિષ્ક બીજાનું નામ કેસર પિતાને તેજ પદ જોડીને એક સ્વતંત્ર સમ્રાટ હોવાની હેવાનું આપણે માનવું રહે છે.
ઉદઘોષણુ જગત સન્મુખ ધરતો જણાય છે. વળી ઉપરના સંબંધમાં જણાવવાનું એટલેજ કે તેના બીજી બાજુ, ચ9ણુના સંબંધમાં અને અધિકારમાં પણ પિતા વગેશ્કના મરણ સમયે શક ૨૯માં ભલે તેની તેજ સમયે ફેરફાર કરાયે હશે એમ ક૯૫ના કરાય. ઉંમર ૪ થી માંડીને ૧૦-૧૧ વર્ષની હોય અને છે. અત્યાર સુધી તે તેના પિતા દષમેતિકની પેઠે તે મુદ્દો વિવાદમાં રાખીએ છતાં તે સગીર હતા કેવળ ક્ષત્રપજ લખાતે હતો તેના બદલે અત્યારથી એટલું તો ચોક્કસ છે જ. એટલે તેને જન્મ ૨૫ થી મહાક્ષત્રપની પદવીએ તેને ચડાવવામાં આવ્યો હશે. ૧૮ સુધીનાં સાત વર્ષમાં થયેલો ગણવો પડશે અને અને જરનલ ઓફ ધી આંધ હિસ્ટોરીકલ રીસર્ચ તેને મરણ તે માં નીપજયું છે. એટલે તે હિસાબે તેનું એસાઈટીના પુ. ૨ ભાગ ૧ પૃ. ૬૨ માં ટાંકેલ આયુષ્ય ૬૮થી ૭૫ સુધીનું ગણી શકાશે. જ્યારે તેનો શબ્દ પ્રમાણે The statues of Kanishka સમગ્ર રાજ્યકાળ, ગાદીએ બેઠા ત્યારથી જ ગણવામાં and Chashthana being found together આવે તે ૯-
૨૬૪ને અને ૪૦ માં (કે તેની =કનિષ્ક અને ચકણુનાં પુતળાં સાથે મળી આવ્યાં છે આસપાસ ઠરે તો તે હિસાબે તેટલો સુધારો કરવો પડશે) તે પ્રતિતિ થાય છે કે, ખુદ કનિષ્ક જ પિતાની પાસે
(૫૯) આ અનુક્રમ અને તેમાં ગોઠવાયલ ત્રિવિશેની શ્રીયુત વાસુદેવ શરણું અગ્રવાલે વિવેચન કરતાં જણાવ્યું છે. હકીકત વાંચતાં (જુઓ પૃ. ૧૬૨ થી આગળ) જે કાંઈ અસં- કે, “ માર્કે' લેખમેં જહાં કુષાણુપુત્ર શબ્દ હૈ, ઠીક ઉસી બંધતા માલુમ પડે તો તેનું કારણુ વાચકવર્ગને હવે તરત સ્થાન પર ઈસમેં વકસ્ય શબ્દ હૈ જીસસે માલુમ હતા. જ આપોઆપ સમજી જવામાં આવે તેવું છે એટલે વિશેષ હૈ કિ દૈનેહી જગહી પિતાકા નામ અભિપ્રિત હૈ. ઈસ ખુલાસાની અપેક્ષા રહેતી નથી.
પ્રકાર વેમ કે પિતા કે નામ કુશાણુ નિશ્ચિત હોતા ”. (૧૦) જીઓ ૧૯૯૯ના “સુધા' માસિકનો માર્ગશીર્ષને એ હકીકતને ગતપરિચોદે ટી. નં. ૪૦ની હકીકત સાથે અંક ૫, ૫માં “મથુરાકા યજ્ઞ સ્તંભ” નામને લેખ તેમાં સરખાવે. (ખરે શું હોઈ શકે તે વિચારવા લાગ્યા છે),
