________________
૧૮૮
ચ9ણ શકના
[ નવમ ખંઠ
અથવા પ્રદેશ ઉપર હકુમત ચલાવતા હતા. અને આ દષમેતિક અને થgણની બાબતમાં પણ બન્યું જ્યાં સુધી આવી પરાધીન સ્થિતિમાં તેઓ દેખાય છે. એટલે કે, આ ચ9ણ ક્ષત્રપના વંશની હોય ત્યાંસુધી તેઓ ક્ષત્રપ તરીકે પોતાને સ્વતંત્ર આદિ ગણાઈ છે તે તેના પિતા દષમેતિકે જ્યારથી શક ચલાવી પણ ન શકે. તેમજ જો તેવું બનવા સૂબા તરીકે ક્ષત્રપપદ ધારણ કર્યું ત્યારથી, પરંતુ પામે તો તેમને સરદાર, સાંખી શકે પણ નહીં. તેને પ્રગટપણે કેતરાવીને જાહેરાત આપવાની શરૂબહુમાં બહુ તે ક્ષત્રપ તરીકે જે કરી શકે તે એટલુંજ આત તો તેના પુત્ર ચઠણેજ કરી હોવાનું સમજાય કે, કાં પોતાના સરદારનો જે શક ચાલતું હોય તે છે. અને તે પણ જ્યારે પોતે મહાક્ષત્રપ બનવા ચલાવ્યે રાખે, અથવા તો તે ક્ષત્રપ–સૂબા તરીકે પામ્યો હતો ત્યારબાદજ, નહીં કે તે પહેલાં.
જ્યારથી લગામ હાથમાં લીધી હોય ત્યારથી રાજ આખીએ ચર્ચાને સાર એ થયો કે, ચઠણ વહાવટમાં તેનું વર્ષ નાધવાનું કર શકે. એટલે તે ક્ષત્રપના વંશની શરૂઆત તેના પિતા દષમતિકથી પ્રમાણે લખાતા આંકનો અર્થ, જેમ પૂર્વે અનેક રાજા થઈ ગણાય. પરંતુ તેના સંવત-શકની જાહેરાત કરપરત્વે થતું આવ્યું છે તેમ આ ક્ષેત્રની બાબતમાં નાર તો તેનો પુત્ર ચઠ્ઠણ મહાક્ષત્રપજ ગણાય. પણ In so many regnal years=મારા રાજ્ય એટલે કેનાથી આ વંશની આદિ થઈ તથા કેનાથી આટલામાં વર્ષે, એવા ભાવાર્થમાં તે શબ્દ વપરાયો તેમના શકની આદિ થઈ તે બન્ને પ્રશ્નોને ફડચો ગણું પડે. (અલબત્ત regnal શબ્દ બરાબર તે જે કે આવી ગયો કહેવાય, છતાં કઈ સાલમાં તે આદિ નથી કારણ કે તે ક્ષત્રપ તરીકે તેમનો રાજ્યાભિષેક થઈ ગણાય તે હજુ સાબિત કરવું બાકી રહ્યું છે. કરવામાં આવતું નથી. પરંતુ રાજવહીવટ ગ્રહણ આ ચ%ણુના અને કુશાનના શાકને સમય એકજ કર્યાને આટલાં વર્ષ થયાં તેની ગણત્રી કરવા પૂરતજ ગણાય છે તે આપણે એક કરતાં વધારે વખત તે શબ્દ લેખાય.) તાત્પર્ય એ થયો કે, ક્ષત્રપ તરીકે
જણાવી ગયા છીએ. વળી આ કાઈ પિતાના સંવતની આદિ કરી શકતા નથીજ. તેમના શકની શકને વિદ્વાનોએ ઉત્તર હિંદન પરંતુ મહાક્ષત્રપ તરીકે કરી શકે ખરા. અને તે પણ આદિનો સમય શક તરીકે ઓળખાવ્યો છે તથા પિતાને સ્વતંત્ર વંશ૧૧ સ્થાપે ત્યારેજ, તે પહેલાં તે
જે શકને શાલિવાહન શક તરીકે નહીં. એટલે માનવું પડે છે કે, જેમ ભૂમકક્ષત્રપના સામાન્ય રીતે ઓળખાવાય છે તેને દક્ષિણ હિદને સંબંધમાં બન્યું છે કે, તેણે સૂબા-ક્ષત્રપ તરીકે પોતાની શાક કહેવરાવે છે. બનેને આ પ્રમાણે જુદા તે પાડે રાજકીય કારકીદી શરૂ કરી હતી, ત્યારથી ભલે તેના છે. છતાંયે તે બન્નેને પ્રારંભ ઈ. સ. ૭૮ માંથી ક્ષહરાટ સંવતની આદિ ગણાઈ છે ખરી, છતાં તેણે થયાનું ગણાવે છે. અહીં તો આપણે ઉત્તર હિંદના પ્રગટ રીતે શિલાલેખમાં સિક્કા આદિ કોઈ સ્થાને શક સાથેજ નિસબત છે એટલે તેને જ્યાં સુધી લાગે પિતાનો સ્વતંત્ર શક કેતરાવ્યાનું પગલું ભર્યું નહોતું, વળગે છે ત્યાંસુધીનીજ ચર્ચા કરીશું. બીજી રીતે તેમજ તેના પુત્ર નહપાણે પણ, ક્ષત્રપપદે હતા ત્યાંસુધી આગળ વધીએ તે પહેલાં, તેનું સ્થાપન જે ઇ. સ. તેનું કાર્ય કર્યું નહોતું, પણ મહાક્ષત્ર૫૫દે આવ્યા ૭૮માં થયાનું મનાયું છે તે બીના સત્ય છે કે કેમ પછીજ શકી ૨ ચાલુ કર્યો હતો, તેમ અને તેવી જ રીતે તે તપાસી લઈએ.
(૧૧) પિતાને વંશ ચાલ્યા આવતું હોય દરમ્યાન, (૧૩) જુઓ ૫. ૧૨ ઉપર ડે. કીહેનના નામ વાળું કોઈ વ્યક્તિ જે મહાક્ષત્રપ પદને પ્રાપ્ત કરે તે તે નવો શક અવતરણ તથા પૂ. ૯૭ ઉપર ટકેલમિ. રેસનના મતનું ટાંચણ, પ્રવર્તાવી ન શકે તે હકીકત દર્શાવવા આ સ્થિતિ જણાવી છે. (૧૪) જુઓ પૃ. ૯૬ તથા શક સંવતને લગતી (૨) સરખાવો ઉપરની ટી, ન, ૮
આખીએ ચર્ચા.
