________________
અશુભ કર્મો પાપનું ફળ આપે છે. આવાં પાપ કર્મોનું ફળ પણ અશુભ પ્રાપ્ત થાય છે. કર્મ કર્યા પછી ફળની જવાબદારી કર્મ કરનાર જીવની બની જાય છે ને તે જીવ પોતાની જવાબદારીમાંથી ક્યારેય પણ છટકી શકતો નથી. કર્મ કર્યું એટલે એનું ફળ ભોગવવું જ પડે. - કર્મ રાખો ન્યાય તદન સાચો હોય છે. એના ન્યાયમાં રતિભારેય ચૂક આવતી નથી. એના ન્યાયને કોઈ પડકારી શકતું નથી અથવા કોઈ તેના ન્યાયમાં ખામી કાઢી શકતું નથી. તેના ઈન્સાફ અબ્દુલ હોય છે. જે જીવને સજા કે દંડ થયો હોય, તેને તે ફરજિયાતપણે ભોગવવો પડે છે.
સજામાં કોઈ વધઘટ થઈ શકતી નથી.
એમાં સહેજ પણ ફેરફાર કરી શકાતો નથી. જેને જે સમયે ફળ ભોગવવાનો હુકમ થયો હોય તેણે તે સમયે, તે સ્થળે તે હુકમનું પાલન કરવું પડે છે. એમાં કોઈ દલીલ ચાલતી નથી ! અથવા લાંચ આપીને તેમાંથી છટકી શકાતું નથી.
આમ અજ્ઞાનને કારણે સંસારવર્તી જીવોને કર્મનો બંધ થાય છે. આમાં અજ્ઞાન મહત્ત્વની ભૂમિકા ભજવે છે. જ્યાં અજ્ઞાન છે, ત્યાં અંધકાર છે ને જ્યાં અંધકાર છે, ત્યાં જ્ઞાનનું કિરણ પહોંચતું નથી. કર્મોનો બંધ જીવમાં પ્રવર્તી રહેલા અજ્ઞાનને કારણે છે.
જ્યાં અંધકાર નથી, ત્યાં પ્રકાશ છે, તેજ કિરણો છે. - જ્ઞાનેનો તેજ ધોધ છે.
ને જ્યાં આત્મજ્ઞાન છે, ત્યાં જ્ઞાનનો આનંદ પ્રવર્તે છે ને આવું જ્ઞાનાનંદમય મોક્ષ પ્રાપ્ત થાય છે.
જીવોની ભૂલો, પાપો, અશુભ પ્રવૃત્તિઓ - એ બધું જ કેવળ અજ્ઞાનના કારણ સ્વરૂપ છે. આત્મજ્ઞાન મોક્ષનું કારણ બને છે ને મોક્ષ સાચે જ જ્ઞાનાનંદમય છે.
* ૭૯
