________________
खामिकार्तिकेयानुप्रेक्षा
[गा०९८[छाया-गुप्तिः योगनिरोधः समितिः च प्रमादवर्जनम् एव । धर्मः दयाप्रधानः सुतत्त्वचिन्ता अनुप्रेक्षा ॥] योगनिरोधः योगानां मनोवचनकायानां निरोधो गोपनं गुप्तिः कथ्यते । च पुनः, प्रमादानां विकथाकषायादिविकाराणां वर्जनं त्यजनं समितिः कथ्यते । च पुनः, दयाप्रधानः दयायाः प्राणिकृपायाः प्राधान्यं मुख्यत्वं यत्र दयाप्रधानः धर्मो भवेत् । सुतत्त्वचिन्ता आत्मादिपदार्थानां चिन्ता चिन्तनम् अनुप्रेक्षा भवेत् ॥ ९ ॥
सो वि परीसह-विजओ छुहादि'-पीडाण अइ-रउद्दाणं ।
सवणाणं च मुणीणं उवसम-भावेण जं सहणं ॥ ९८ ॥ [छाया-स अपि परीषहविजयः क्षुधादिपीडानाम् अतिरौद्राणाम् । श्रमणानां च मुनीनाम् उपशमभावेन यत् सहनम् ॥ ] सोऽपि संवरः श्रवणानां [ श्रमणानां ] मुनीनां यत् उपशमभावेन क्षमादिपरिणामेन सहनं परामर्षणम् । केषाम् । अतिरौद्राणाम् अतिभीमानां क्षुधादिपीडानां बुभुक्षादिवेदनानां, सोऽपि परीषहविजयः द्वाविंशतिपरीषहाणां जयः कथ्यते ॥ ९८॥
अप्प-सरूवं वत्थु चत्तं रायादिएहि दोसेहिं ।
सज्झाणम्मि णिलीणं तं जाणसु उत्तमं चरणं ॥ ९९ ॥ [छाया-आत्मस्वरूपं वस्तु त्यक्तं रागादिकैः दोषः। खध्याने निलीनं तत् जानीहि उत्तम चरणम् ॥ तत् त्तम चरणम उत्तमं श्रेष्ठं चारित्रं जानीहि विद्धि, भो भव्य त्वम् । तत् किम् । आत्मस्वरूपं स्खचिदानन्दं वस्तु, बस.ते अनन्तगुणानिति वस्तु, आत्मानम् , स्वध्याने धर्मध्याने शुक्लध्याने वा निलीनं लयं प्राप्तम् । कीदृक्षम् । रागादिदोषैः त्यक्त रागद्वेषादिदोषैर्निर्मुक्तम् ॥ ९९ ॥
एदे संवर-हेर्दू वियारमाणो वि जो ण आयरइ ।
सो भमई चिरं कालं संसारे दुक्ख-संतत्तो ॥ १०० ॥ छाया-एतान् संवरहेतून विचारयन् अपि यः न आचरति । स भ्रमति चिरं कालं संसारे दुःखसंतप्तः॥1यः पमान न आचरति न प्रवर्तयति । कीदृक्षः सन् । विचारयुन्नपि चर्चयन्नपि । कान् । एतान् गुह्यादीन् संवरहेतून आस्रवनिरोधकारणानि । स पुमान् चिरं कालं दीर्घकालं संसारे पञ्चविधे भवे भ्रमति । कीदृक्षः । दुःखसंतप्तः दुःखैः तापं नीतः ॥१०॥
प्रवृत्तिके रोकनेको गुप्ति कहते हैं । विकथा कषाय वगैरह प्रमादोंके छोड़नेको समिति कहते हैं । जिसमें दया ही प्रधान है, वह धर्म है । जीव, अजीव आदि तत्त्वोंके चिन्तन करनेको अनुप्रेक्षा कहते हैं ॥ भावार्थ-प्रवृत्तिको रोकनेके लिये गुप्ति है । जो मुनि प्रवृत्तिको रोकनेमें असमर्थ हैं उन्हें प्रवृत्तिका उपाय बतलानेके लिये समिति है । प्रवृत्ति करते हुए प्रमाद न करनेके लिये धर्म है । और उस धर्मको दृढ़ करनेके लिये अनुप्रेक्षा है ॥ ९७ ॥ अर्थ-अत्यन्त भयानक भूखं आदिकी वेदनाको ज्ञानी मुनि जो शान्त भावसे सहन करते हैं, उसे परीषहजय कहते हैं । वह भी संवररूप ही है ॥ ९८ ॥ अर्थ-रागादि दोषोंसे रहित शुभध्यानमें लीन आत्मखरूप वस्तुको उत्कृष्ट चारित्र जानो ॥ भावार्थ-रागादि दोषोंको छोड़कर, धर्मध्यान या शुक्लध्यानके द्वारा आत्माका आत्मामें लीन होना ही उत्कृष्ट चारित्र है ॥ ९९ ॥ अर्थ-जो पुरुष इन संवरके कारणोंका विचार करता हुआ भी उनका आचरण नहीं करता है, वह दुःखोंसे संतप्त होकर चिरकाल तक संसारमें भ्रमण करता
१ ल म ग छुहाइ-1 २ ब विलीणं [१]। ३ व हेदूं ल स ग हेहूँ, म हेदु। ४ ब भभेद [ भगइ ] य चिरकाळं ।
-----
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
