________________
खामिकार्तिकेयानुप्रेक्षा
[गा० ११२अप्पाणं जो जिंदा गुणवंताणं करेई बहुमाणं ।
मण-इंदियाण विजई स सरूव-परायणो होउँ ॥११२॥ [छाया-आत्मानं यः निन्दति गुणवतां करोति बहुमानम् । मनइन्द्रियाणां विजयी स खरूपपरायणो भवतु ॥] यः निर्जरापरिणतः पुमान् निम्दयति निन्दां विदधाति, अप्पाणं आत्मानम् , अहं पापीति कृत्वा आस्मानं निन्दयतीत्यर्थः । करोति विदधाति । कम् । बहुमानं प्रचुरमानसम्मानम् । केषाम् । गुणवतां सम्यक्त्वव्रतज्ञानादियुक्तानां श्रावकाणां मुनीनां च । कीदृक्षः सन् । मनइन्द्रियाणां विजयी, मनः चित्तम् इन्द्रियाणि स्पर्शनादीनि तेषां विजयी जेता वशीकर्ता। किं कृत्वा। भूस्खा । कीदृक्षः । खंखरूपपरायणः स्वशुद्धचिदानन्दध्याने परायणः तत्परः॥ ११२ ॥
तस्स य सहलो जम्मो तस्स ये पावरस णिज्जरा होदि ।
तस्स ये पुण्णं वहृदि तस्स वि' सोक्खं परं होदि ॥ ११ ॥ [छाया-तस्य च सफलं जन्म तस्य च पापस्य निर्जरा भवति । तस्य च पुण्यं वर्धते तस्य अपि सौख्यं पर भवति ॥] [तस्य मुनेः सफलं जन्म, तस्य च पापस्य ] या ईदृग्विधा निर्जरा निर्जरणं भवति जायते । अपि पुनः, तस्य मुनेः वर्धते वृद्धिं याति । किम् । पुण्यं प्रशस्तकर्म, च पुनः, तस्य मुनेः भवति जायते। किं तत् । परम् उत्कृष्टं सौख्यं शर्म मोक्षसौख्यमित्यर्थः । इति गाथाचतुष्केण संबन्धो विधीयताम् ॥ ११३ ॥ अथ परमनिर्जरामभिधत्ते
जो सम-सोक्ख-णिलीणो वारंवारं सरेइ अप्पाणं ।
इंदिय-कसाय-विजई तस्स हवे णिज्जरा परमा ॥११४ ॥ [छाया-यः समसौख्यनिलीनः वारंवार स्मरति आत्मानम् । इन्द्रियकषायविजयी तस्य भवेत् निर्जरा परमा ॥] तस्य भन्यवरपुण्डरीकस्य मुनेः, परमा उत्कृष्टा, निर्जरा कर्मणां निर्जरणं गलनं भवेत् । तस्य कस्य । यो मुनिः वारंवार पुनः पुनः स्मरति ध्यायति चिन्तयति। कम् । आत्मानं शुद्धबोधनिधानं शुद्धचिद्रूपम् । कीदृक्षः सन् । समसौख्यनिलीनः साम्यसुखे लयं प्राप्तः । पुनः कीदक्षः। इन्द्रियकषायविजयी इन्द्रियाणि स्पर्शनरसनघ्राणचक्षुःश्रोत्राणि, कषायाः अनन्तानुबन्ध्यादिक्रोधमानमायालोभाः पञ्चविंशतिः, तेषां विजयी जेता वशीकर्ता ॥ ११४ ॥
ये बध्यन्ते प्रकृतिनिचया योगयोगेन युक्ता निर्जीयन्ते वकृतसुकृतैः कर्मणां ते निषेकाः । संज्ञायन्ते विशदहृदयैर्ध्यानतस्ते समस्ताः संत्यज्यन्ते भवहतियुतैर्युक्तकर्मानुभागाः ॥ इति श्रीस्वामिकार्तिकेयानुप्रेक्षायाः त्रिविद्यविद्याधरषडाषाकवि
चक्रवर्तिभट्टारकश्रीशुभचन्द्रदेवविरचितटीकायां निर्जरानुप्रेक्षायां नवमोऽधिकारः ॥९॥
॥ १११ ॥ अर्थ-जो मुनि अपने स्वरूपमें तत्पर होकर मन और इन्द्रियोंको वशमें करता है, अपनी निन्दा करता है और गुणवानोंकी-सम्यक्त्व, व्रत और ज्ञानसे युक्त मुनियों और श्रावकोंकी प्रशंसा करता है, उसके बहुत निर्जरा होती है ॥ भावार्थ-अपनी निन्दा करना, गुणवानोंकी प्रशंसा करना तथा मन और इन्द्रियोंपर विजय पाना अधिक निर्जराके कारण हैं ॥ ११२ ॥ अर्थ-जो साधु निर्जराके पूर्वोक्त कारणोंमें तत्पर रहता है, उसीका जन्म सफल हैं, उसीके पापोंकी निर्जरा होती है, उसीके पुण्यकी बढ़ती होती है, और उसीको उत्कृष्ट सुख-मोक्षसुख प्राप्त होता है ॥ ११३ ॥ अब परम निर्जराको कहते हैं । अर्थ-जो मुनि समतारूपी सुखमें लीन हुआ, बार बार आत्माका स्मरण करता है, इन्द्रियों और कषायोंको जीतनेवाले उसी साधुके उत्कृष्ट निर्जरा होती है ॥ भावार्थपरम वीतरागता ही परम निर्जराका कारण है ॥ ११४ ॥ इति निर्जरानुप्रेक्षा ॥ ९ ॥
१ ल म स ग करे दि। २ ग होऊ [ होइ]। ३ ल म स ग वि। ४ ग पाकस्स । ५ ल म स ग वि। ६लम स गय। ७ब परो। ८ल मसग सुक्ख। ९ब निजराणुवेखा।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
