Dharmanubandhi Vishva Darshan Pustak 02 Anubandh Vichardhara

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Saitya Prakashan Mandir

Page 34

નાખવા પડ્યા. જનરલ સ્મટ્સને કહેવું પડ્યું કે: “ગાંધીજી તે ગજબના માણસ છે. ખરાબમાં ખરાબ, પરદેશી ભાષાવાળા અશિષ્ટ કેદીને પણ તેઓ પોતાના બનાવી શકે છે.”
રાજકારણ કે સમાજકારણ ગમે ત્યાં પ્રવૃત્તિ કરતી વખતે પિતાની જાતે અને લોકોઠારા (લોકચર્ચા) ડું આત્મ નિરીક્ષણ જરૂર કરવું જોઈએ. એથી સતત જાગૃતિ રહેવાની સાથે અનિષ્ટો રોટી જવાને, કે પિસી જવાને અદેશે નહી રહે અને તેને દૂર કરવા સતત–પ્રવૃત્તિ આત્માની રહેશે.” આટલું પાળ્યું, આટલું ભૂલાયું તેનું પ્રાયશ્ચિત લઉં છું.” એ વૃત્તિ હંમેશાં રહેવી જોઈએ.
પ્રાર્થનામાં છેલ્લે છેલ્લે બેલાય છે – “છતાં થાય ગફલત જે કઈ તે, ક્ષમા માગી હળવા થઈએ; સર્વક્ષેત્રમાં રહીએ તે પણ, આત્મભાન નહીં વિસ્મરીએ”
પિતાની અંગત ભૂલો જ નહીં. સમાજની ભૂલો, સમાજના ઘડતર માટે સ્થાપાયેલી સુસંસ્થાઓની ભૂલે-એ પિતાની ભૂલો છે એમ માનીને જાતે પ્રાયશ્ચિત કરવું પડશે. કારણ કે આપણે સમાજ સાથે સંકળાયેલા છીએ. આપણે સમાજના દોષોથી લીપાશું નહીં પણ સમાજમાં જે દોષો પડ્યા છે તેનાથી કંટાળીને ભાગશું તો નહીં જ. માનવજીવનના એકેએક ક્ષેત્રમાં દોષો કાં ન હોય, તો પણ નિષ્કામ ભાવે પિતાના જ સમાજના છે, એમ માનીને તેની શુદ્ધિ કરવા પ્રેરાવું પડશે.
આ જ સાચા ધર્મસારથી અનુબંધકારની પવિત્ર ફરજ છે. અનુબંધકારની ચોક્સ દષ્ટિ
સન ૧૯૩૫-૩૬ની આ વાત છે. એ વખતે મારું ચોમાસું મુંબઈમાં ચીચકલી ખાતે હતું. તે વખતે હિંદુ-મુસ્લિમ હુલ્લડ ચાલતું હતું. લોકો છાપામાં વાંચતા હતા કે કેટલા હિંદુ માર્યા ગયા? કેટલા મુસલમાન માર્યા ગયા ? મને વિચાર આવ્યો કે આ તે વળી કેવો