Book Title: Dharmanubandhi Vishva Darshan Pustak 02 Anubandh Vichardhara
Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Saitya Prakashan Mandir
View full book text
________________
૧૧૨
કેવળ હાસ્યાસ્પદ જ બધાને લાગતી. તે આગળ જતાં ઇતિહાસને પાને એક જમ્બર નૈતિક શક્તિ રૂપે પરિવર્તિત થઈને રહેશે તેને કેઈને ખ્યાલ નહતા. ધાર્મિક અને ક્રાંતિકારી પૂરઃ
૧૮૮૫ માં સરહયમ સાથે કોંગ્રેસની સ્થાપનામાં જે વ્યક્તિ મુખ્ય હતી તે દાદાભાઈ નવરોજી. તેમણે જે બીજ રોપ્યું તેમાં સ્પષ્ટ
ખ્યાલ એ હતો કે “જે કંઈ કરવું તે સારી રીતે કરવું, અને સારી રીતે કરવું તે સાચું કરવું, તેમાં અશો જરથોસ્તને ફાળે છે.” શાંતિથી કામ લેવું શાંતિમય સાધન વડે જ શાંતિના કાર્યો કરવાં. એ સિદ્ધાંતમાં પારસી ધર્મને ફાળો હતો. આમ કેંગ્રેસની પ્રારંભની નેતાગીરીમાં ધાર્મિક પૂટ જોવા મળે છે. રાજ્યને કેટલી હદ સુધી સ્વીકારવું અને ધમની છાયા હોય તેવું નેતૃત્વ સ્વીકારવું એ વિચાર પાયામાં હતા.
પારસીઓ સાથે જે સુધરેલા હિન્દુઓ કોંગ્રેસ તરફ વળ્યા તેમાં સ્વામી શ્રદ્ધાનંદ, લાલા લજપતરાય વિ.ને ફાળો મુખ્ય છે. આ નેતાઓ અને તેમનાથી પ્રેરાઈને બીજી ભળેલી વ્યક્તિઓ હિંદુસમાજની સુધારેલી શાખા આર્યસમાજની હતી. આર્યસમાજે હિંદુ સમાજની સુધારણમાં મહત્વનો ભાગ ભજવ્યું છે. એટલે ઉદાર ધાર્મિક વિચારણા કહી શકાય તેનું બળ ધરાવતી નેતાગીરી પણ કોંગ્રેસને મળી. એટલે તેના પાયાના ઘડતરમાં ધાર્મિક ઉદારતા અને શાંતિમય સાધનો વડે લોકકલ્યાણની ભાવનાઓ દઢપણે હતી. પરિણામે ભવિષ્યમાં કોંગ્રેસ કયારેય પણ અશાંતિમય સાધન વડે સશસ્ત્ર હિંસક લડતથી બચતી રહી. તેની લડત શાંતિમય અહિંસક સાધનો અને નૈતિક દબાણની રહી. કાંતિને જુસ્સો અને લાલ-બાલ-પાલને ત્રિવેણું સંગમ :
એક તરફ કેગ્રેિસને શાંતિ અને ઉદારતાની નીતિને પૂટ મળે. ત્યારે બીજી તરફ તેમાં બંગાળ, પંજાબ અને મહારાષ્ટ્રનું જે જૂથ
Shree Sudharmaswami Gyanbhandar-Umara, Surat
www.umaragyanbhandar.com
