Dharmanubandhi Vishva Darshan Pustak 02 Anubandh Vichardhara

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Saitya Prakashan Mandir

Page 281

૨૬૯
ગાંધીજી આ બાબતમાં ખૂબ ઝીણવટથી અનંત નિરીક્ષણ કરતા હતા. જ્યારે તેમણે રાજકોટના રાજવી સામે આમરણાંત અનશન કર્યું તે વખતે ૨૧મે ઉપવાસે તે પ્રશ્ન પતી ગયો. સરદારની વાત સાચી ઠરી. રાજસ્થાન આંદોલનને ટેકો મળ્યો. મેરિસન્વાયરે આપેલ ચૂકાદો ગાંધીજીના પક્ષમાં આવ્યો પણ ગાંધીજીએ એમાં પાયાને દેશ જે. “મેં વીરાવાળા તરફ અમૂક પૂર્વગ્રહ રાખીને આ કામ કર્યું એટલે એ પાયાની ભૂલ છે માટે ચુકાદો મારા પક્ષમાં આવ્યા છતાં હું એને નહીં સ્વીકારું. એટલે કે એનું સુંદર પરિણામ હું નહીં ભોગવું” તે ચુકાદાને તેમણે ફગાવી દીધે.
આવી રીતે વિધવત્સલે અહિંસાનું સૂક્ષ્મ ચિંતન-મનન અને નિદિધ્યાસન કરવું, વાણી વિચાર અને વર્તન વડે સૂક્ષ્મ ગણતી હિંસાને પણ દૂર કરવી અને અહિંસાને વિધેયાત્મક રીતે પ્રયોગ કરવો. એવી જ રીતે પાણીનાં બિંદુ, માટીનાં કણ, અને વનસ્પતિના અંકુરને પણ ઈજા ન પહોંચે તે માટે ઝીણવટથી વિચાર કરી, તેણે કરકસરથી જીવવું.
કરકસર અને કંજુસાઈમાં મોટો ફર્ક છે. કરકસર એ ગુણ છે; તેમાં સંયમની વૃત્તિ છે અને બીજી તરફ ઉદાર થવાની ભાવના એમાંથી જાગે છે. જ્યારે કંજૂસાઈ અનધર સ્વાર્થવૃત્તિમાં જન્મેલ દોષ છે. એટલું ખરું કે ઘણીવાર ઉદારતાના નામે ઘણું લોકો અપવ્યય કરતા હોય છે પણું અહિંસાને સાધક – વિશ્વવત્સલ એ અંગે ઝીણવટથી વિચાર કરશે, પોતાની નાનામાં નાની ભૂલ કબૂલશે અને બીજા પ્રતિ કૃતજ્ઞ રહેશે.
(૪) સંપૂર્ણ આત્મીયતા: વિશ્વવત્સલને સાધક જ્યારે સુક્ષ્મ અહિંસાનું પાલન કરે ત્યારે સહજે તેને પ્રત્યેક જીવ સાથે સંપૂર્ણ આત્મિયતા કેળવવી પડશે. ખાસ કરીને તેના માર્ગદર્શને ચાલતી સંસ્થાઓ, કાર્યકરો વગેરે સાથે તે આત્મિયતા વેત હશે. “પેલાના દોષે એ મારા દે છો” એમજ માનીને, તેની દેષ – શુદ્ધિ માટે, તેના અંતરાત્માને જગાડવા પોતે પ્રાયશ્ચિત કરશે. તેની ગુણવૃદ્ધિ માટે સતત પ્રયત્નશીલ રહેશે. પિતાની ઉપર આવતા આક્ષેપ સહન કરશે