Dharmanubandhi Vishva Darshan Pustak 02 Anubandh Vichardhara

Author(s): Santbal
Publisher: Mahavir Saitya Prakashan Mandir

Page 279

સાચવવા પૂરતું નહીં, પણ આ દેહથી હજુ ઘણું કામ કરવાનું છે માટે સમાજ સેવા માટે શરીર ટકે તેવા પ્રકારનું દેહભાન હતું. “ પછી સાથે સાથે એ પણ વિચાર આવ્યો કે મારું મૃત્યુ સહજ આવતું હોય તે મને શા માટે વાંધો હો જોઈએ? એક દિવસે તે આ દેહ, પડવાને જ છે. પણ બિચારા સપને કોઈ મારે નહીં. કોઈ સાપના કરડવાથી મરે તે લોકોને તેના તરફ શેષ વધી જાય છે. તેને મારી નાખે છે. માટે એને ન મારવાની ભલામણ કરવાને વિચાર આવ્યો હતે ” ગાંધીજીની સર્વ પ્રતિ કેટલી આત્મીયતા હતી ?
એટલે જે વિશ્વવત્સલ હોય છે તે પ્રાણી માત્રનું હિત ચિતવવાને સતત પ્રયોગ કરે છે. અનાયાસે આયાસ પણ કરે છે. જે સમષ્ટિને વિચાર માનવમાં નહોય તો માનવસમાજ માટે અનેક નાના પ્રાણીઓને ભોગ લેવાય. અલબત્ત એમાં કોને પહેલાં બચાવવું અને કોને મૂકવું એમાં વિવેક તે કરવું જ જોઈએ. જ્યાં અનિષ્ટ થત હોય ત્યાં થોડા અનિષ્ટથી પતતું હોય તો તે બાબત ક્ષમ્ય છે પણ આ બાબત અનિષ્ટોને ઘટાડવાની દિશામાં જવા માટે સૂચક થઈ શકે. માણસના વ્યક્તિગત સ્વાર્થ માટે એ નિયમ લાગુ ન પાડી શકાય.
પશ્ચિમમાં એક એવો સિદ્ધાંત છે કે Greatest good of greatest member એટલે કે ઘણા માણસોનું ઘણું ભલું થવું જોઈએ. આપણે ત્યાં “બહુજનહિતાય, બહુજન સુખાય” જેવું જ તે એ મૂળમાં છે. પણ ત્યાંના લોકોએ એ રીતે ઘટાવ્યું છે પિતાના વધારે માણસોના હિત માટે જે થોડાક માણસોનો ભોગ લેવાતે હેય તે લે. એટલે કે ગરીબ માણસોના ભેગે પૈસાદાર મોજશોખ ભોગવે એવું તેમણે તારવ્યું. આ સિદ્ધાંતના કારણે, અમેરિકામાં યુરોપિયનેએ ત્યાંની ૮૦% વસ્તીને સાફ કરી નાખી; પોતે ત્યાં વસ્યા અને પછી લોકશાહીનો વિચાર કરવા લાગ્યા. એટલું સારું થયું કે અબ્રાહમ લિંકન, અને શિંગ્ટન જેવા માણસે ત્યાં થયા અને તેમણે લોકોનાં શેષણને અટકાવવાનો પ્રયત્ન કર્યો.