________________
૭૩૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે | (૯) સત્પતિજ્ઞત્વ કોઈપણ પ્રતિજ્ઞા-કાર્ય વગેરે પોતાની શક્તિ-ભૂમિકા વગેરેનો વિચાર કરીને સ્વીકારે. પણ સ્વીકાર્યા પછી ઘણી કઠિનાઈઓ આવવા છતાં ડગે નહીં. આનાથી સત્ત્વનો વિકાસ થાય છે.
(૧૦) નમ્રતા સંપત્તિ-વૈભવ મળવા પર (તથા એના ઉપલક્ષણથી કોઈપણ ક્ષેત્રમાં આગળ વધવા પર) નમ્ર બનતો જાય. પણ આ નમ્રતા ઔચિત્યપૂર્વક જોઈએ, જેને તેને નમતો જાય તો લઘુતા થાય. નમ્રતાના પ્રભાવે જીવ વધુ ને વધુ આગળ વધતો જાય છે.
(૧૧) અવિરુદ્ધ કુલાચારપાલનઃ ધર્માદિને પ્રતિકૂળ ન હોય તે અવિરુદ્ધ. આવા અવિરુદ્ધ કુલાચારનું પાલન કરે, ઉલ્લંઘન ન કરે, જેમ ધર્માદિની બાધક માતા-પિતાની ઇચ્છાને અનુસરવાનું હોતું નથી એમ ધર્માદિના બાધક કુલાચાર પાળવાના હોતા નથી, કારણ કે ધર્માદિની આરાધનાનો કાળ દુર્લભ છે. પણ એ સિવાયના કુલાચાર પાળવા જ જોઈએ. એનાથી સ્વચ્છંદતા અટકે છે. આ માટે સમાન કુલવાળાઓની વચ્ચે રહેવું, ઉચિત વિવાહ વગેરે સહાયક બની શકે છે. અંબડ પરિવ્રાજકને પહેલાં વ્રત હતું કે નહીં આપેલું પાણી પીવું નહીં. એટલે પછી પણ એ જાળવી રાખ્યું. નદી પાસે પાણી આપનાર કોઈ હતું નહીં, તો અનશન કરી પાંચમા દેવલોકે ગયો. (આ વાત સ–તિજ્ઞત્વમાં પણ લઈ શકાય.) અભયકુમારે સુલ પાસે કસાઇનો ધંધો છોડાવ્યો, કારણ કે એ ધર્મવિરુદ્ધ હતો.
(૧૨) મિતભાષિતા : વગર પ્રસ્તાવે તો બોલવું જ નહીં. પ્રસ્તાવ=અવસર હોય ત્યારે પણ જે હિતકર હોય એવું પરિમિત બોલવું.
' (૧૩) લોકનિંદિતની અપ્રવૃત્તિ: મરવું પડે તો મરવા તૈયાર. પણ લોકનિન્દ કાર્ય કરે નહીં, કારણ કે લોકનિંદાને મોતથી પણ વધારે માનનારો છે.
