________________
૮૩૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
આવું વ્યવહાર અને નિશ્ચય... ક્રિયા અને ભાવ.. અનુષ્ઠાન અને આશય... અનુષ્ઠાન અને વિધિ.. વગેરે અંગે જાણવું જોઈએ. અસ્તુ..
યોગબિન્દુ ગ્રન્થમાં અનુષ્ઠાનને ‘વિષ’ બનાવનાર બીજા ઉત્તરહેતુ તરીકે લઘુત્વનું આપાદન કહ્યું છે. ઠેઠ મોક્ષ સુધીનું મહાન ફળ આપનાર મહાન અનુષ્ઠાનનું અર્થ-કામરૂપ અત્યલ્પફળ માગવાથી અનુષ્ઠાનનું અવમૂલ્યન થવું એ લઘુત્વનું આપાદન છે.
પ્રશ્ન ઃ તો તો પછી અર્થ-કામની ઇચ્છાથી જીવ જે પ્રભુભક્તિ વગેરે કરશે એમાં પણ લઘુત્વઆપાદન થશે જ, કારણ કે એ પ્રભુભક્તિ વગેરે પણ મોક્ષાત્મક મહાન ફળને આપવા સમર્થ તો છે જ ને ! (અને જો લઘુત્વઆપાદન થશે તો અનુષ્ઠાન ‘વિષ’ બની જશે.)
1
ઉત્તર ઃ જેને અર્થ-કામની ઇચ્છા જાગી છે એ ‘જિનભક્તે જે વિ થયું તે બીજાથી વિ થાય રે... ' વગેરેરૂપ પ્રબળ શ્રદ્ધાથી, તે ઇચ્છાની સફળતાના બીજા ઉપાયો કરતાં પણ પ્રભુભક્તિ વગેરેને પ્રબળ ઉપાયરૂપ માને છે ને આચરે છે એ તો જિનભક્તિ વગેરેરૂપ ધર્મની લઘુતા કરતો નથી, પણ ઉપરથી ગૌરવ કરે છે, પછી લઘુત્વાપાદન - વિષ ક્યાં રહ્યું ?
પ્રશ્ન ઃ પણ આ રીતના ધર્મને નિયાણું ન કહેવાય ?
ઉત્તર ઃ નિયાણાંની વ્યાખ્યા સમજવાથી આવો કોઈ પ્રશ્ન ઊભો નહીં થાય. ચૈત્યવંદન મહાભાષ્યમાં કહ્યું છે કે - જેણે સારી રીતે સુધર્મ કર્યો છે, તે પછી એ ધર્મના બદલામાં ભવોભવ ભોગવવા માટે શબ્દાદિ વિષયો માગી લે તો એ ભોગનિયાણું જાણવું. (૮૫૯)
સંવેગરંગશાળામાં કહ્યું છે કે સંયમ શિખરે આરૂઢ થયેલો, દુષ્કરતપકારક અને ત્રણ ગુપ્તિથી ગુપ્ત એવો પણ જે આત્મા
