________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૭.
૮૩૫ ઊઠતા-ઉઠાવવામાં આવતા વિવિધ પ્રશ્નોના શાસ્ત્રાનુસારી તર્કસંગત સમાધાનો વગેરે માટે મારાં બે પુસ્તકો તત્ત્વાવલોકન સમીક્ષા અને તત્ત્વનિર્ણય... આ બેનું અવગાહન કરવા ખાસ ભલામણ છે.
“અર્થ-કામ માટે પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ' આવા શાસ્ત્રીય ઉપદેશમાં રહેલા “પણ” શબ્દનું અને “જ' શબ્દનું મહત્ત્વ જાણી લઈએ. જેમ “ઘાસ માટે પણ ખેતી જ કરવી જોઈએ.” આ વાક્યમાં રહેલ “પણ” શબ્દ, ધાન્ય માટે તો ખેતી કરવી જ જોઈએ...” આ વાતને ખેંચી લાવે છે અને આ વાત મુખ્ય છે, ઘાસ માટેની વાત ગૌણ છે” એવો અર્થ ધ્વનિત કરે છે. એમ પ્રસ્તુતમાં “અર્થ-કામ માટે પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ' આ વાક્યમાં રહેલ “પણ” શબ્દ “મોક્ષ માટે તો ધર્મ જ કરવો જોઈએ, પણ અર્થ-કામ માટે પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ એવું ધ્વનિત કરે છે. અને એમાં મોક્ષ અંગેની વાત મુખ્ય છે, અર્થ-કામ અંગેની વાત ગૌણ છે.. એવું સૂચિત કરે છે. એટલે આ “પણ” જરૂરી છે જ.
હવે જ કારનું પ્રયોજન વિચારીએ. “સીતા રામની પત્ની હતી’, ‘દ્રૌપદી યુધિષ્ઠિરની પત્ની હતી. આ બે વાક્યોનો કોઈ વિરોધ નહીં કરે. “સીતા રામની જ પત્ની હતી’ આવા “જ” કારવાળા વાક્યને પણ શ્રોતા સ્વીકારી લેશે. પણ, દ્રૌપદી યુધિષ્ઠિરની જ પત્ની હતી’ આવા જ કારવાળા વાક્યને કોઈ શ્રોતા સ્વીકારશે નહીં, સાંભળવા માત્ર પર એનો વિરોધ કરશે, કારણ કે દ્રૌપદીના પતિ તરીકે મનમાં યુધિષ્ઠિર સિવાયના ભીમ વગેરે પણ રહ્યા છે. જયારે સીતાના પતિ તરીકે રામ સિવાય બીજું કોઈ મનમાં નથી, માટે ત્યાં નિષેધ કરાતો નથી. એટલે નક્કી થાય છે કે “જ' કારવાળા વાક્યનો નિષેધ તો જ થઈ શકે છે જેને “જ' કાર લાગ્યો હોય એના સિવાયનું બીજું કશુંક મનમાં રમતું હોય..
પ્રસ્તુતમાં, “અર્થ-કામ માટે પણ ધર્મ જ કરવો જોઈએ' આ
