________________
૮૫૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે અચરમાવર્તમાં રહેલો ભવ્યજીવ ખડકાળમાટી જેવો છે. એમાં ઘડો બનવાની યોગ્યતા છે ખરી. પણ એને અનુરૂપ હાલ એની અવસ્થા નથી. કુંભાર એને ચાકડા પર મૂકી ગમે એટલો પ્રયત્ન કરે તો પણ કશું જ પરિણામ નીપજતું નથી. એમ અચરમાવર્તમાં રહેલો જીવ ઠેઠ નિરતિચાર સંયમપાલન સુધીનો પુરુષાર્થ કરે, છતાં મુક્તિ કે મુક્તિના ઉપાયને અનુકૂળ કોઈ જ પરિણામ ઊભો થઈ શકતો નથી. ચરમાવર્ત પ્રવેશથી જીવ ચાલુ માટી જેવો બને છે. એટલે યોગની પૂર્વસેવારૂપ દેવાદિપૂજન અને પિંડ જેવો બનાવે છે, અર્થાત્ હવે જીવ સહકારી કારણોની યોગ્ય અસરો ઝીલવાને યોગ્ય બની ગયો. આમ અચરમાવર્તમાં ખડકાળ માટીની જેમ માત્ર સ્વરૂપ યોગ્યતા છે અને ચરમાવર્તિમાં ચાલુમાટીની જેમ સમુચિત યોગ્યતા છે. એટલે અચરમાવર્તના દેવાદિપૂજન કરતાં ચરમાવર્તના દેવાદિપૂજન વિલક્ષણ હોય છે.
આમાં સમુચિત યોગ્યતા શાનાથી પ્રગટ થાય છે? એ માટે વિશેષ કશો ઉલ્લેખ નથી, એ જણાવે છે કે ચરમાવર્તમાં પ્રવેશ કરવામાત્રથી એ સમુલ્લસિત થઈ જાય છે.
પ્રશ્નઃ ચરમાવર્તમાં કયું અનુષ્ઠાન હોય?
ઉત્તરઃ ચરમાવર્તમાં પ્રાય=ઘણું કરીને ચોથું હતુ અનુષ્ઠાન હોવું માન્ય છે. ક્યારેક અનાભોગાદિ ભાવ હોય તો અન્યથા = તહેતુ સિવાયનું પણ અનુષ્ઠાન સંભવે છે. પ્રાયઃ શબ્દથી આ અર્થ . મળે છે.
આમાં તહેતુ સિવાયના અનુષ્ઠાન તરીકે અનનુષ્ઠાન અને અમૃતઅનુષ્ઠાન આ બે જ લેવાના છે કે વિષ-ગર પણ લેવાના છે? આ સૂક્ષ્મતાથી વિચારીએ તો જણાય છે કે વિષ-ગર લેવાના નથીતે આ રીતે
