________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૮૦
૮૬૫ સમાધાન : અહીં પ્રકરણ પરથી સમજી લેવાનું છે કે ધર્માનુષ્ઠાનમાં રહેલી બાધ્ય ફળાપેક્ષા સદનુષ્ઠાનરાગને પેદા કરે છે. અર્થાત્ બાધ્ય ફળાપેક્ષાપૂર્વક કરાતું ધર્માનુષ્ઠાન સદનુષ્ઠાનરાગને પેદા કરે છે.
શંકા : અભવ્યાદિને પણ મુક્તિઅદ્વેષ તો છે જ. તો એ ફળાપેક્ષાને બાધ્ય બનાવવા દ્વારા સદનુષ્ઠાનરાગ પ્રગટાવી તહેતુ અનુષ્ઠાનનો સંપાદક બની જશે ?
સમાધાનઃ આ આપત્તિને વારવા માટે જ મેં પૂર્વે મુક્તિઅષના જે બે પ્રકાર કહેલા તે માનવા જરૂરી છે. (૧) યોગ્યતારૂપે થયેલ કાળસાધ્ય મુક્તિઅદ્વેષ. આ ચરમાવર્તવર્તી બધા જીવોને હોય છે. ને એ ફળાપેક્ષાને બાધ્ય બનાવવા દ્વારા સદનુષ્ઠાન રાગનો જનક બનીને અનુષ્ઠાનને તહેતુ બનાવે છે. (૨) આંતરિક યોગ્યતા વિના જ, પુરુષાર્થથી કેળવેલ વ્યક્ત રૂપનો મુક્તિઅદ્વેષ. અર્થાત્ આંતરિક મુક્તિષસહિત બહાર મુક્તિઅષ. અભવ્યાદિને આ સંભવે છે. એ ફળાપેક્ષાને બાધ્ય બનાવી શકતો ન હોવાથી સદનુષ્ઠાન રાગ કે તહેતુનો સંપાદક બની શકતો નથી. આમ મુક્તિઅદ્વેષ બે પ્રકારનો માનવા છતાં ગ્રન્થકારે પૂર્વ બત્રીશીમાં એને એક પ્રકારનો જ જે કહેલ છે એની સંગતિપૂર્વે દેખાડી ગયો છું. બાકી તો ગ્રન્થકારે ખુદ મુક્તિઅષના અહીં, સદનુષ્ઠાનરાગનો જનક અને અજનક એમ બે પ્રકાર સૂચિત કરી જ દીધા છે.
અચરમાવર્તવર્તી જીવને એની અબાધ્ય ફળાપેક્ષા મોક્ષાર્થશાસ્ત્રશ્રવણનો ઘાત કરનારી મોક્ષસંબંધી શાસ્ત્રોના શ્રવણને હણનારી બને છે, કારણ કે એને એની આ અબાધ્યફળાપેક્ષા “આ શ્રવણ મારા ઇચ્છિતથી વિરુદ્ધ છે' એવી વિરુદ્ધત્વબુદ્ધિ કરાવે છે, અલબતું એ પણ આ શાસ્ત્રનું શ્રવણ કરે તો છે. પણ એ સ્વારસિક હોતું નથી, અર્થાત્ અંદરની
