________________
૮૬૩
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૮૦
શંકા : ચરમાવર્તવર્તી જીવને ષમાત્રનો અભાવ હોવાથી અનુષ્ઠાન તહેતુ બને છે. જ્યારે અભવ્યાદિને ઉત્કટદ્વેષ ભલે નથી, પણ અનુત્કટ વેષ હોઈ શકવાથી અતિવ્યાપ્તિ નહીં થાય.
સમાધાન : મોક્ષ પ્રત્યે જ્યારે ઉપેક્ષા હોય છે ત્યારે અંશમાત્ર પણ દ્વેષ સંભવતો નથી, જો ઉપેક્ષાકાળે પણ દ્વેષ સંભવતો હોય તો તો અભવ્યોને મોક્ષ પર પણ દ્વેષ સંભવશે, કારણ કે એમને જે અત્યંત ઈષ્ટ છે તે સાંસારિક સુખનો મોક્ષ વિરોધી છે.
ઉત્તરપક્ષ : તમે, “મુક્તિઅષને તદ્હેતુઅનુષ્ઠાનનું કારણ માનવામાં અભિવ્યાદિના અનુષ્ઠાનને પણ તહેતુ માનવું પડે આ રીતે અતિવ્યાપ્તિની કહેલી વાત સાચી છે. પણ અમે તો સદ્અનુષ્ઠાનરાગને તહેતુનું કારણ માનીએ છીએ જે અભવ્યને હોતો નથી. આ સદનુષ્ઠાનરાગ મુક્તિઅદ્દેષ કે મુક્તિરાગથી ઉત્પન્ન થાય છે. વળી અહીં જે મુક્તિઅદ્વેષ કહ્યો તે બાધ્ય ફળાપેક્ષાથી સહકૃત હોવો જોઈએ. અભવ્યાદિનો મુક્તિઅદ્વેષ અબાધ્યફળાપેક્ષાથી સહકૃત હોવાથી રૈવેયક પ્રાપ્તિ કરાવી શકે છે પણ સદનુષ્ઠાનરાગ પ્રગટાવી શકતો નથી.
શંકા : અભવ્યાદિને વિષયસુખ જોઈએ છે. ને જ્યારે એને વિષયસુખરૂપ સ્વઈષ્ટની પ્રાપ્તિના કારણ તરીકે ચારિત્રપાલનાદિ જણાય છે ત્યારે એને એમાં રાગ થાય જ ને ?
સમાધાન : અભવ્યના અને ચરમાવર્તવર્તી જીવના સદનુષ્ઠાનરાગમાં પણ ફરક હોય છે. અભવ્યને માત્ર સ્વર્ગાદિના સાધન તરીકે જ અનુષ્ઠાન પ્રત્યે રાગ (ઇચ્છા) થયેલ છે. વિષયસુખના ગાઢકામી એને સ્વરૂપે તો આ અનુષ્ઠાન પ્રત્યે રાગ નહીં, ભારોભાર દ્વેષ જ હોય છે. કારણ કે અનુષ્ઠાન માટે વિષયસુખને ઓછેવત્તે અંશે પણ છોડવા પડતા હોય છે. પણ ચરમાવર્તવર્તી જીવને અનુષ્ઠાન પ્રત્યે
