________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૮૦
૮૬૧
વિષ-ગર ન હોય. પણ આ બત્રીશીના વિવેચનવેળા એનાં વચનો પર વધારે ઊંડાણથી વિચાર કરવા પર હવે હું આ નિશ્ચય પર આવ્યો છું કે ચરમાવર્તમાં વિષ-ગર ન જ હોય. અસ્તુ.
પ્રશ્ન : ‘ચરમાવવર્તી જીવને વિષ-ગરની વાતો, એ ભૌતિક-અપેક્ષા છોડવાની તાલાવેલીવાળો થાય એ માટે છે' આવી તમારી કલ્પનાનું સૂચક હોય એવું કાંઈ દર્શાવી શકો ?
ઉત્તર ઃ હા, ચોક્કસ. પૂર્વે બીજી ગાથામાં વ્રતદુર્ગહને શસ્ત્રઅગ્નિ-સાપના દુગ્રહસદંશ કહ્યો છે. એના વિવેચનમાં મેં જણાવેલું છે કે શસ્ત્રાદિ તો સ્વરૂપે નુકસાનકર્તા છે. પછી, સ્વરૂપેલાભકર્તા એવા વ્રતના દુગ્રહ માટે એના દુગ્રહની વાત કેમ કરી ? પ્રથમ નજરે અનુચિત લાગે એવી પણ આ સરખામણીનો મહાતાર્કિક એવા શ્રી હરિભદ્રસૂરિ મહારાજે તથા મહોપાધ્યાયશ્રી યશોવિજયજી મહારાજે સ્વ-સ્વગ્રન્થોમાં ઉલ્લેખ કર્યો છે તો એની પાછળ જરૂર કોઈ ગંભીર રહસ્ય હશે. એ રહસ્ય આ છે-એક તો શસ્ત્રાદિ સ્વરૂપે જ નુકસાનકર્તા છે. અને વળી એનો દુર્ગંહ... એટલે કેટલું વધારે નુકસાનકારક ભૌતિક અપેક્ષાવાળા અનુષ્ઠાનની આની સાથે સરખામણી કરવાથી ભૌતિક અપેક્ષાની દુષ્ટતા ઓર વધારે પ્રતીત થાય જ. ને તેથી એને ટાળવાની ચાનક પણ વધારે તીવ્ર બને જ. આમ, આ વિપરીત સરખામણીથી આ સૂચન મળે છે કે આ વાતો ભૌતિક અપેક્ષાને ટાળવાની તીવ્ર ચાનક લગાડવા માટે છે.
પૂર્વપક્ષ : તદ્વેતુને ઉચિતભાવ કયો છે ? મુક્તિ પ્રત્યે અદ્વેષ કે મુક્તિનો રાગ ? અર્થાત્ તદ્વેતુ અનુષ્ઠાનનું લક્ષણ શું માનશો ? ‘મુક્તિઅદ્વેષયુક્ત અનુષ્ઠાન હોય તે તદ્ભુતુ અનુષ્ઠાન' આવું લક્ષણ અતિવ્યાપ્તિદોષગ્રસ્ત છે, કારણ કે અભવ્યાદિના વિષ-ગરાત્મક અનુષ્ઠાનવિશેષમાં એ લક્ષણ જાય છે. તે પણ એટલા માટે કે સંયમપાલનાદિથી ત્રૈવેયકમાં જનારા તેઓને મુક્તિદ્વેષ હોવો
