________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૯
૮૫૫ શંકા ઃ આ વાત બરાબર નથી. કારણ કે અચરમાવર્તમાં સંભવતું અનનુષ્ઠાન ચરમાવર્તમાં પણ સંભવે છે. માટે, પ્રયોજક તરીકે આશયભેદ પણ કહેવો જોઈએ.
સમાધાન : અનુષ્ઠાનભેદનો પ્રયોજક કર્તાભેદ... અને કર્તાભેદનો પ્રયોજક કાળભેદ.. આ જે વાત છે એ ધર્મઅનુષ્ઠાનો માટે છે. અનાભોગથી થતું અનુષ્ઠાન વસ્તુતઃ ધર્માનુષ્ઠાન છે જ નહીં. એટલે જ એનું નામ “અનનુષ્ઠાન છે અને એટલે જ ગ્રન્થકારે વૃત્તિમાં મનુષ્ઠાનવ ન મવતિ (અનુષ્ઠાન જ થતું નથી) એમ જણાવેલ છે. એટલે અચરમાવર્ત-ચરમાવર્તભેદે ભોજન-શયનાદિ બદલાવાની જેમ વાત નથી એમ અનનુષ્ઠાન અંગે પણ એ છે જ નહીં. પછી “ચરમાવર્તમાં ધર્માનુષ્ઠાન વિલક્ષણ જ હોય=વિષ-ગર ન જ હોય’ આ નિયમ માનવામાં પ્રશ્ન જ ક્યાં છે ?
શંકા ઃ ચરમાવર્તમાં અનુષ્ઠાન વિલક્ષણ જ કેમ હોય ?
સમાધાન : અચરમાવર્તિમાં જીવની સામાન્ય યોગ્યતા પ્રવર્તમાન હતી. ચરમાવર્તિમાં એ સમુચિત યોગ્યતા બને છે, માટે વિલક્ષણતા આવે છે. આશય એ છે કે-મુક્તિ ઉપાયોની સ્વરૂપ યોગ્યતા એ સામાન્ય યોગ્યતા છે. એના સહકારીની યોગ્યતા એ સમુચિત યોગ્યતા છે. આ તફાવત જાણવો. પૂર્વે (=અચરમાવતમાં)
જીવ યોગ માટે એકાત્તે અયોગ્ય હતો. ચરમાવતમાં એ સમુચિત યોગ્યતાવાળો બન્યો હોય છે. માટે ચરમાવતમાં જીવે કરેલ દેવાદિપૂજન, અન્ય આવર્તમાં કરેલ દેવાદિપૂજન કરતાં અલગ પ્રકારનું થાય છે એમ યોગબિન્દુના વૃત્તિકારે કહ્યું છે.
રેતી, પથ્થર જેવી થઈ ગયેલી અત્યંત ખડકાળ માટી, ચાલુ માટી અને પિંડ.. આ ચાર વસ્તુથી પ્રસ્તુત વાત સમજીએ. અભવ્ય જીવ રેતી જેવો છે. એમાં ઘડો બનવાની યોગ્યતા જ નથી.
