________________
૭૯૮
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે આશય એ છે કે એનું એ જ ભોજન રોગીને રોગવર્ધક બને છે જયારે નીરોગીને બળવર્ધક બને છે. આવું જ પાન-શયનાદિ ક્રિયા માટે છે. એટલે કે રોગી-નીરોગીરૂપ કર્તા બદલાવા પર ભોજનાદિ ક્રિયા પણ, બહારથી સમાન દેખાતી હોવા છતાં અંદરથી બદલાઈ જાય છે. એમ, બહારથી સમાન દેખાતી એવી દેવપૂજનાદિ ક્રિયા કર્તાભેદે બદલાઈ જાય છે.
પ્રશ્ન : ભોજનાદિ માટે જેમ રોગી-નીરોગી એમ કર્તાભેદ કહ્યો.. એમ પ્રસ્તુતમાં કઈ રીતે કર્તાભેદ લેવાનો છે?
ઉત્તર : ચરમાવર્તવર્તી જીવ અને અચરમાવર્તવર્તી જીવ. આ રીતે કર્તાભેદ લેવાનો છે. એટલે કે ચરમાવર્તવર્તી જીવ જે દેવતાપૂજનાદિ કરે છે એના કરતાં અચરમાવર્તવર્તી જીવ જે દેવતાપૂજનાદિ કરે છે એ અલગ પ્રકારના હોય છે. અને અલગ પ્રકારના છે, માટે એનું ફળ પણ (પરંપરાએ) મોક્ષગમન અને સંસારપરિભ્રમણરૂપ અલગ અલગ મળે છે.
શંકા : ફળમાં જે ભેદ પડે છે એને સંગત કરવાનો છે. એ તો સહકારી ભેદથી પણ સંગત થઈ શકે છે, પછી મૂળ વસ્તુમાં આંતરિક ભેદ-જુદા પ્રકારપણું માનવાની શી જરૂર છે? આશય એ છે કે કુંભારના હાથમાં દંડ આવે તો ઘટોત્પત્તિ થાય છે અને તોફાની છોકરાના હાથમાં એ આવે તો ઘટનાશ થાય છે. વળી, દંડ તો એનો એ જ છે એ પ્રત્યક્ષથી દેખાય છે. એટલે બન્ને વખતે દંડ અલગઅલગ છે, એવું માનવા કરતાં, દંડ તો એનો એ જ છે, કારણ કે
આ એ જ દંડ છે' એવી પ્રત્યભિજ્ઞા પણ થાય છે. “સહકારી અલગઅલગ છે માટે કાર્ય અલગ-અલગ થયું એમ માનવું ઉચિત ન કહેવાય?
સમાધાન : આ રીતે સહકારીભેદે કાર્યભેદની સંગતિ કરવા
