________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૬
૮૨૩ સમજણ-સર્વ-વૈરાગ્ય પૂર્તિ વગેરે કારણે ભૌતિક અપેક્ષા કંઈક ને કંઈક પણ બાધા પામતી હોવાથી ક્રમશઃ ઘટતી જાય છે. એટલે ઇચ્છિત વસ્તુની પ્રાપ્તિ થાય પછી પણ એ કાંઈ અનુષ્ઠાન છોડી દેતો નથી.
વળી, પચ્ચક્ખાણઅષ્ટકમાં દ્રવ્યપચ્ચક્ખાણ શું સર્વથા નિરર્થક છે ? આવો પ્રશ્ન ઊઠાવી એના જવાબમાં કહ્યું છે કે – ભૌતિક અપેક્ષાથી કરાતું પચ્ચકખાણ દ્રવ્ય પચ્ચકખાણ રૂપ હોવા છતાં જો મારા શ્રી જિનેશ્વર ભગવંતે કહેલું આ પચ્ચકખાણ છે, એવી સદ્ભક્તિ એમાં ભળેલી હોય તો એનું દ્રવ્યપણું (ભૌતિક અપેક્ષા વગેરે) બાધ્યમાન હોય છે, અને તેથી એ ભાવ પચ્ચખાણનું કારણ બનતું હોવાથી નિરર્થક નથી. ઇચ્છિતની પ્રાપ્તિ થવા પર એને પચ્ચખાણ બતાવનાર પ્રભુ પર વિશેષ ભક્તિ જાગે છે. આમ ઈષ્ટ પ્રાપ્તિ થવા પર એના સભક્તિ- સદનુષ્ઠાન રાગ વધે છે અને તેથી હવે, ભક્તિ વધી હશે અને ભૌતિક અપેક્ષા પૂર્વ કરતાં કંઈક પણ મંદ પડેલી હશે. એટલે એ હવે પુનઃ અનુષ્ઠાન કરશે ત્યારે સદનુષ્ઠાનરાગ-ભક્તિ વગેરે ઓર વધશે અને અપેક્ષા ઓર વધારે બાધા પામશે. એમ કરતાં કરતાં એક ભૂમિકા એવી સર્જાશે કે જ્યારે ભૌતિક અપેક્ષા બિલકુલ બાધિત થઈ ગઈ હશે અને હવે નિરાશસભાવથી અનુષ્ઠાન થશે જે ભાવઅનુષ્ઠાન છે.
એટલે જ સૌભાગ્ય વગેરે ફળની ઇચ્છાથી દેવતાના ઉદ્દેશથી કરાતા રોહિણી તપ વગેરે માટે તપપંચાશકમાં આમ કહ્યું છે કે “પહેલાં ભલે કર્મક્ષયનો ઉદ્દેશ નથી... પણ તપના અભ્યાસથી પછી એ કર્મક્ષયના ઉદ્દેશથી તપ કરતો થાય છે.”
આમ, ભૌતિકઅપેક્ષાને મોળી પાડીને અનુષ્ઠાનને નિરભિસ્વંગ બનાવનાર ત્રણ બાબતો મળી. (૧) પ્રસ્તુત નિરૂપણ મુજબ સદનુષ્ઠાનરાગ. (૨) પચ્ચકખાણઅષ્ટક મુજબ “મારા ભગવાને કહેલું
