________________
૮૨૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે આશય એ છે કે આમ તો અચરમાવર્તમાં જીવને ધર્મકરણ બુદ્ધિ ધર્મ કરવાની બુદ્ધિ જાગતી નથી. છતાં, “આનાથી મને ઇચ્છિત ધન વગેરે ચીજની પ્રાપ્તિ થશે' એ રીતે ભૌતિક ચીજની પ્રાપ્તિના સાધન તરીકે ધર્મને જોઈને ધર્મ કરવાની ઈચ્છા જાગે છે. આ ધર્મકરણબુદ્ધિથી પ્લાવિત ચિત્ત થયું. વળી ધર્મ કરતી વખતે તે તે ઉચિત ભાવ રાખવાથી જ ધર્મ પાવરફુલ બનવાના કારણે ઇચ્છિત ચીજ મળી શકે. આવું સમજવાથી એ તે તે શુભભાવ પણ કેળવે છે. એટલે અંતઃકરણ શુભભાવથી પણ પ્લાવિત થયું. આમ એનું સચ્ચિત્ત નિર્માણ પામે છે. આવા સચ્ચિત્તપૂર્વક એ ધર્મ કરે છે જેના પ્રભાવે એને ઇચ્છિતની પ્રાપ્તિ થાય છે. પણ જેવી એ ચીજ મળી જાય છે એટલે તરત એ “ગરજ સરી વૈદ વેરી' ન્યાયે ધર્મને છોડી દે છે, કારણ કે કોઈપણ ધર્મ કરવા માટે કંઈક ને કંઈક અંશે પણ સંજ્ઞાઓની અટકાયત-વિષયકષાયનો ત્યાગ જરૂરી હોય છે જે એને કોઈ પણ હિસાબે માન્ય હોતા નથી. આમ ધર્મકરણબુદ્ધિનો નાશ એ સચ્ચિત્તનું મારણ છે. હા, કાળાન્તરે બીજી કોઈ ઇચ્છા જાગે ને એના ઉપાય તરીકે અન્ય ધર્મ કરે એ વાત જુદી.
ચરમાવર્તવર્તી જીવ ભૌતિક ઇચ્છાથી ધર્મ કરે છે પણ એની ઇચ્છા “બાધ્ય હોવાથી એને પરિણામે ધર્મ પ્રત્યે સદનુષ્ઠાન પ્રત્યે) રાગ-શ્રદ્ધા-આદર-કૃતજ્ઞભાવ પેદા થાય છે. એટલે કામ સરી ગયું હોવા છતાં ધર્મ કરવાની ઇચ્છા સરી જતી નથી. આમ ધર્મકરણ ઇચ્છા ઊભી રહેતી હોવાથી સચ્ચિત્તનું મારણ કહી શકાતું ન હોવાના કારણે એનું અનુષ્ઠાન વિષ-ગર ન બનતાં તહેતુ બને છે. વળી કાળાન્તરે બીજી કોઈ ભૌતિક ઇચ્છા પેદા થાય. એટલે એના ઉપાય તરીકે એ અન્ય ધર્મ કરે છે. એમાં પણ ભૌતિક અપેક્ષા તો “બાધ્ય જ હોય છે, કારણ કે ચરમાવર્તવર્તી હોવાથી મુક્તિષ હોતો નથી. એટલે ફરીથી સદનુષ્ઠાન રાગ વગેરે થાય છે. આ સદનુષ્ઠાન રાગ તથા
