________________
૮૨૪
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે અનુષ્ઠાન છે' આવી સદ્ભક્તિ અને (૩) પંચાશકગ્રન્થ મુજબ અભ્યાસ = અનુષ્ઠાનને વારંવાર કરવું એ.
અચરમાવર્તવર્તી જીવને આ કશું સંભવતું નથી. કારણ કે મુક્તિષના પ્રભાવે એની ઇચ્છા અબાધ્ય હોય છે. “અબાધ્ય એટલે? ગમે એટલી વાર-વારંવાર ધર્માનુષ્ઠાન કરે તો પણ એ અનુષ્ઠાન એની ભૌતિક ઇચ્છાને અંશમાત્ર પણ બાધા પહોંચાડી શકતું નથી, અંશમાત્ર પણ મોળી પાડી શકતું નથી. એટલે અનંતકાળમાં અનંતીવાર ધર્મ કરવા છતાં એને ભૌતિક અપેક્ષા એવી ને એવી અકબંધ- ગાઢ બની રહેલી હોય છે. તેથી નિરભિવંગ અનુષ્ઠાન માટેની અંશમાત્ર પણ ભૂમિકા સર્જાતી ન હોવાથી એનું અનુષ્ઠાન તદ્હેતુ બની શકતું નથી. વળી એને જેમ મુક્તિ પ્રત્યે દ્વેષ છે એમ અંદરખાને તો મુક્તિના ઉપાયભૂત આ અનુષ્ઠાન પ્રત્યે પણ દ્વેષ જ હોય છે. સપનામાં પણ એનું નામ પડે ને ભડકી ઊઠે એવી એલર્જી હોય છે. કારણ કે અનુષ્ઠાન કરવામાં તો પોતે સુખના આધાર તરીકે સર્વેસર્વારૂપે માની લીધેલા વિષયાદિને છોડવા પડતા હોય છે.
પ્રશ્ન : તો પછી એ અનુષ્ઠાન શા માટે કરે ?
ઉત્તરઃ આ કડવી દવા જેવું છે. દર્દીને એ દીઠી ચતી નથી. છતાં બાહ્ય દષ્ટિએ જુઓ તો-સમય થાય એટલે એ જ સામેથી દવા માગશે. ભારે કાળજીપૂર્વક લેશે. એના માટે હજારો રૂપિયા ખર્ચશે.. કોઈક એને આઘીપાછી કરે તો એના પર ગુસ્સે થઈ જશે. આ બધું હોવા છતાં અંદર? અંદર એ જ ભારે અણગમો.. એટલે જેવી પ્રતીતિ થાય કે “રોગ મટી ગયો, હવે દવા જરૂરી નથી. એટલે તરત જ છોડી દેશે. બસ આવું જ અચરમાવર્તવર્તી જીવને ધર્માનુષ્ઠાન માટે છે. “સ્વઇચ્છિત ભૌતિકચીજનો આ જ સરળ-સબળ ઉપાય છે' એવી પ્રતીતિ થવા પર કડવી દવાની જેમ એ ધર્મનું સેવન કરે છે. એનાથી ઇચ્છિતની પ્રાપ્તિ પણ થાય છે, છતાં અચરમાવર્તકાળનો
