________________
૮૦૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે પાપક્રિયા લો તો તો એ ચરમાવર્તવર્તીને પણ નુક્શાનકર્તા હોય છે
જ.
શંકાઃ અહીં ભલે ચરમ-અચરમઆવર્તના ભેદે કર્તાભેદ કહ્યો છે, પણ આગળ ઈહલોકસંબંધી ભૌતિકઆશંસા વગેરેના ભેદે કર્તાભેદ કહી અનુષ્ઠાનભેદ કહેવાના છે. એટલે ચરમાવર્તમાં રહેલો જીવ પણ ઇહલૌકિક ભૌતિકઆશંસાથી (વિષયાભિલાષાથી) જે ધર્મક્રિયા કરશે એ વિષાનુષ્ઠાન બનવાથી પૂર્વસેવારૂપ નહીં જ બને.
સમાધાનઃ એ આશયભેદમાં પણ મુખ્યતયા કાળભેદ જ પ્રયોજક છે. કારણ કે વિષયાભિલાષા તો જે હિતકર છે એવા તદ્ધતુ અનુષ્ઠાનમાં પણ રહેલી જ હોય છે. એટલે કે વિષયાભિલાષાના હોવા-ન હોવા પર અનુષ્ઠાનનો હિતકર-અહિતકર એવો ભેદ કરી શકાતો નથી. પણ અબાધ્યકક્ષાની-તીવ્રભવાભિળંગરૂપ વિષયાભિલાષા હોવા-ન હોવા પર એ ભેદ કહી શકાય છે, કારણ કે તદ્ધતુ અનુષ્ઠાનમાં જે વિષયાભિલાષા હોય છે તે તો બાધ્યકક્ષાની હોય છે. વળી વિષયાભિલાષા બાધ્ય-અબાધ્ય હોવામાં તો ચરમ અચરમઆવર્તકાળ જ પ્રયોજક છે. એટલે છેવટે કાળભેદે જ કર્તાભેદ આવ્યો. બાકી જો આવું ન હોત તો તો અહીં જ ગ્રન્થકાર આશયભેદે કર્તાભેદ કહી અનુષ્ઠાનભેદ કહી દેત, વચ્ચે કાળભેદ લાવત જ નહીં. ઊલટું, અહીં કાળભેદે (કર્તાભેદ દ્વારા) અનુષ્ઠાનભેદ કહ્યો, અને આગળ વિષયાભિલાષાના અબાધ્ય-બાધ્યભેદે વિષ-ગર કે તદ્ધતુ એવો અનુષ્ઠાનભેદ કહેવાના છે, એ સૂચવે છે કે ચરમાવર્તમાં કોઈપણ વિષયાભિલાષા બાધ્યકક્ષાની જ હોય છે, પછી ભલે ને એ પાંચ રૂપિયાની હોય કે પાંચ કરોડની હોય.. ને તેથી અનુષ્ઠાન તદ્ધતુ અનુષ્ઠાન બને છે. જ્યારે અચરમાવર્તમાં જે કોઈ વિષયાભિલાષા હોય તે બધી અબાધ્ય કક્ષાની જ હોય છે, તીવ્ર ભાવાભિવૃંગરૂપ જ હોય છે ને તેથી અનુષ્ઠાન વિષ કે ગરરૂપ જ બને છે. આ વાત
