________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૫
૮૦૯ દ્વેષ હોવા-ન હોવા સાથે કહેલ છે. અમલનનો અર્થ છે મુક્તિ ઉપાયનો અનાશ. ચરમાવર્તમાં મુક્તિઅદ્વેષ છે, તેથી વ્રતપાલનાદિ મુક્તિઉપાય તરીકે અક્ષત રહે છે. એનો અર્થ વ્રતપાલનાદિ હિતકર બની રહે છે, માટે તદ્ધતુ છે. ‘મુક્તિ વગેરે અંગે જેને દ્વેષ નથી એનું જ ગુરુપૂજન વગેરે નાચ્ય છે આવું જણાવ્યું એનો અર્થ જ કે, મુક્તિ વગેરે અંગે દ્વેષ અન્યાધ્ય-ત્યાજ્ય છે. ચરમાવર્તમાં દ્વેષ નથી. તેથી અનુષ્ઠાન અન્યાશ્ચ=વિષ-ગરરૂપ નથી.
| મુક્તિદ્વેષરૂપ ગુરુદોષવાળાની સલ્કિયા ગુણ માટે થતી નથી આમ કહ્યું છે. એટલે એક વિશેષનો નિષેધ અન્ય વિશેષના વિધાનમાં પરિણામે ન્યાયે મુક્તિદ્વેષરૂપ ગુરુદોષ જેઓને નથી (અર્થાત્ મુક્તિઅદ્વેષ છે) તેઓની સલ્કિયા ગુણ માટે થાય છે, એનો અર્થ એ તદ્ધતું અનુષ્ઠાન છે. | મુક્તિઅદ્વેષ હોવા છતાં અન્ય કાંઈક હોવા-ન હોવા પર અનુષ્ઠાન હિત-અહિતકર બનતું હોય તો તો એ અન્યનું પ્રાધાન્ય ખ્યાપિત થાય, મુક્તિઅષનું નહીં. માટે મુક્તિઅદ્વેષ જો પ્રધાન છે તો એની હાજરીમાં વિષ-ગર ન જ થાય, તદ્ધતુ જ થાય, ભલેને ભૌતિક ઇચ્છા બેસેલી હોય.
મુક્તિદ્વેષ મહાપાપ છે. મુક્તિઅષથી એની નિવૃત્તિ થવાથી મહાન લાભ કહ્યો છે. બારમી બત્રીશીમાં પણ મુક્તિઅષથી કલ્યાણની પરંપરા કહેલી છે. એટલે એની હાજરીમાં પણ જો વિષગર થાય તો એની મહત્તા-પ્રધાનતા જ શું રહે ? કર્તાભેદે અનુષ્ઠાનભેદ જે કહ્યો છે એમાં કર્તાભેદના પ્રયોજક તરીકે ગ્રન્થકારે ટીકામાં ચરમ-અચરમઆવર્તરૂપ કાળભેદને જ જણાવ્યો છે. આનો સ્પષ્ટ અર્થ છે કે અચરમાવર્તમાં જેવું (વિષ-ગર) અનુષ્ઠાન હોય એવું ચરમાવર્તમાં ન હોય, એનાથી ભિન્ન જ હોય, અર્થાત્ મુખ્યતયા તતુ જ હોય, વળી ૧૪મી ગાથામાં નિગમન કરતાં પણ ચરમા
