________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૬
૮૧૯
ગર વગેરે આ પાંચ પ્રકાર ચરમાવર્તની અપેક્ષાએ છે, નહીં કે અચરમાવર્તની અપેક્ષાએ.' (જેમ કે ગુણઠાણાના ૧૪ ભેદ ત્રસજીવની અપેક્ષાએ છે, નહીં કે સ્થાવરજીવની અપેક્ષાએ.) એટલે યોગબિંદુ ગ્રન્થની ઉપરોક્ત વાતને અસંગત ન ઠેરવવી હોય તો માનવું જ પડે કે ચરમાવર્તમાં વિષ-ગર હોતાં નથી. યોગબિંદુ૧૭૯માં કહ્યું છે કે અપુનર્બન્ધકની પૂર્વઅવસ્થાવાળા જીવો સંસારઅભિનંદનશીલ હોય છે.. અર્થાત્ અપુનબંધકજીવો એવા હોતા નથી. તેથી અપુનબંધકને વિષ-ગર ન સંભવવાથી ચ૨માવર્તમાં વિષ-ગર ન હોય. વળી ચૌદમી બત્રીશીમાં ગ્રન્થકાર જણાવવાના છે કે અપુનબંધકનું કોઈપણ અવસ્થામાં કરેલું કોઈપણ અનુષ્ઠાન પ્રશાંતવાહિતાને ઉત્પન્ન કરે છે. જો અપુનબંધકને (=ચ૨માવર્તમાં જીવને) વિષ-ગર સંભવતા હોય તો પ્રશાંતવાહિતા શી રીતે ? તથા યોગબિન્દુની ૯૮થી ૧૦૫મી ગાથાનો અધિકાર વિચારતાં આવો સાર મળે છે-(૧) ભવસમુદ્રમાં વિચલિત થયો છે આત્મા જેમનો એવા અપુનર્જન્ધકાદિને અચરમાવર્ત કરતાં અન્ય પ્રકારે પૂર્વસેવા હોય છે, કારણ કે મુક્તિમાર્ગમાં તત્પર નિર્મળ મન તેઓને હોવું ઘટે છે. તે પણ એટલા માટે કે સમ્યક્ત્વાદિનું સામીપ્ય છે. (૨) કુશળબુદ્ધિના પ્રાપ્તિકાળમાં કલ્યાણ થાય છે. ને પછી ઉત્તરકાળમાં તો વિશેષ પ્રકારે કલ્યાણ થાય છે. (૩) આ કુશળબુદ્ધિના પ્રાપ્તિ-કલ્યાણ વગેરેમાં ચરમાવર્તનું સામર્થ્ય છે.
આ સારપર વિચાર કરીએ-(૧) પૂર્વસેવા=ગુરુપૂજનાદિ અચરમાવર્ત કરતાં અપૂર્બન્ધકાદિને અન્યપ્રકારે કહી એટલે જ વિષગર કરતાં અન્યપ્રકારે હોવી સિદ્ધ થઈ જ ગઈ. ચ૨માવર્ત પ્રવેશકાળથી જ જીવ અપુનર્બન્ધક બની જાય છે એ આપણે અપુનર્બન્ધક બત્રીશીમાં જોઈશું. તથા (૨) કુશળબુદ્ધિની પ્રાપ્તિમાં ચ૨માવર્તનું સામર્થ્ય કહ્યું. એનો અર્થ જ ચરમાવર્ત પ્રવેશમાત્રથી એ પ્રાપ્ત થઈ જ જાય. (૩)
