________________
૭૯૯
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૪ કરતાં, ધર્મક્રિયારૂપ મૂળભૂત વસ્તુ જ બદલાઈ ગઈ છે એવું માનવામાં લાઘવ પણ છે અને અનુભવ પણ એવો જ છે. એટલે કે વસ્તુભેદે કોઈ ભેદ લેવો જોઈએ. અર્થાત્ ચરમાવર્તવર્તી ભાવુકે કરેલા દેવતાપૂજનાદિ કરતાં અચરમાવર્તવર્તી જીવે કરેલા દેવપૂજનાદિ અનુષ્ઠાન ભિન્ન પ્રકારનું જ હોય છે. એટલે એક પરિણામે હિતકર બનવા છતાં બીજું અહિતકર નીવડે છે. અહીં સમજવા જેવું એ છે કે ગ્રન્થકારે કર્તાભેદ તરીકે ભૌતિક અપેક્ષાવાળો કર્તા અને ભૌતિક અપેક્ષા વિનાનો કર્તા.. એવો ભેદ ન દર્શાવતાં ચરમાવર્તવર્તી કર્તા અને અચરમાવર્તવર્તી કર્તા એવો ભેદ દર્શાવ્યો છે. આનો સૂચિતાર્થ એ છે કે ચરમાવર્તવર્તી જીવ ભૌતિક અપેક્ષાથી અનુષ્ઠાન કરે કે એ વિના કરે, એ અનુષ્ઠાન, અચરમાવર્તવર્તી જીવના અનુષ્ઠાન કરતાં જુદા જ પ્રકારનું હોય છે. એટલે કે અચરમાવર્તવર્તીનું જો વિષ-ગર છે, તો ચરમાવર્તવર્તીનું એ વિષ-ગર હોવું સંભવતું નથી. વળી નીરોગીને તો ભોજન બળવર્ધક જ બને છે, એમ ચરમાવર્તવર્તીને એ અનુષ્ઠાન (ભલે ને ભૌતિક અપેક્ષાથી કરેલું હોય) હિતકર જ નીવડે છે. એટલે કે એ છેવટે તદ્ધતુ અનુષ્ઠાન તો હોય જ.
શંકા: નીરોગીને પણ જો અપથ્થભોજન કરે તો તો નુક્શાનકર્તા નીવડે જ છે ને !
સમાધાનઃ દૃષ્ટાંત જેટલા અંશે અભિપ્રેત હોય એટલા જ અંશે લેવાનું હોય છે, સર્વાશે નહીં. નહીંતર તો કોઈ પ્રિયતમ, સુંદરતાસૌમ્યતા જોઈને પોતાની પ્રિયતમાને “તું ચન્દ્રમા જેવી છે' એમ કહે તો પ્રિયતમાને આઘાત લાગી જવો જોઈએ, કારણ કે ચન્દ્રમાં તો કલંક્તિ પણ છે. પ્રસ્તુતમાં જે ભોજન રોગીને રોગવર્ધક હોય ને નીરોગીને બળવર્ધક હોય એવા જ ભોજનની વાત છે. નહીંતર તો રોગીને પણ પથ્થભોજન લાભકર્તા હોવાથી અચરમાવર્તવર્તીને પણ અમુક ધર્માનુષ્ઠાન હિતકર માનવા પડશે. અને અપથ્થભોજન તરીકે
