________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૪
૭૯૭ છતાં એવો અર્થ સમજાઈ જ જાય છે. આ (સગર્ભા સ્ત્રીરૂપ) એક વિશેષનો નિષેધ (સામાન્ય સ્ત્રીરૂપ) અન્ય વિશેષના વિધાનને જણાવે છે એવો ન્યાય કહેવાય છે.
પ્રસ્તુતમાં જીવોના બે પ્રકાર (બે વિશેષ) કહી શકાય. મુક્તિષવાળા જીવો અને એ વગરના (=મુક્તિઅષવાળા) જીવો. આમાંથી મુક્તિદ્વેષવાળા જીવોરૂપ એક વિશેષ માટે અહીં જે નિષેધ કર્યો છે કે “મુક્તિષવાળા જીવોની સજ્જિયા લાભ માટે થતી નથી” એના સૂચિતાર્થ તરીકે અન્ય વિશેષનું વિધાન મળે છે. એટલે કે સ્પષ્ટ અક્ષરોમાં ન કહ્યું હોય તો પણ “મુક્તિષવાળા જીવોની સન્ક્રિયા લાભ માટે થાય છેઆ વાત અર્થથી મળી જ જાય છે. અર્થાત્ મુક્તિઅદ્વેષ જો પ્રગટી ગયો છે તો ભૌતિક અપેક્ષા ભલે ને બેસેલી છે, સલ્કિયા લાભ માટે જ થાય છે. | મુક્તિઅષથી મુક્તિદ્વેષરૂપ મહાપાપ દૂર થઈ જવાના કારણે
જીવને જેવો લાભ થાય છે એવો લાભ માત્ર ગુરુપૂજનાદિથી ક્યારેય થતો નથી. અર્થાત્ “મુક્તિઉપાયોનું મિલન ન થવું, સન્ક્રિયાઓ વિષાનૂતૃપ્તિસદશ વિપાકવિરસ અહિતકર ન બનતાં પથ્યાન્નતૃપ્તિસદશ પરિણામસુંદર હિતકર બનવી આવો બધો લાભ મુક્તિઅદ્વેષથી થાય છે. પણ મુક્તિઅદ્વેષ વિનાના કેવલ ગુર્નાદિ પૂજનથી થતો નથી. - શંકા : મુક્તિઅષવાળો જીવ જે રીતે ગુર્વાદિપૂજન કરે છે ડિટ્ટો એ જ રીતે વિધિપાલનાદિ સહિત મુક્તિષવાળો જીવ કરે છે. આમ બંનેનું અનુષ્ઠાન એકસરખું જ છે. પછી પ્રથમ માટે એ યોગની પૂર્વસેવારૂપે હિતકર અને બીજા માટે એવું નહીં, આવો ભેદ શા માટે ?
સમાધાનઃ એક જ અનુષ્ઠાન = ધર્મક્રિયા કર્તાના ભેદે બદલાઈ જાય છે, જેમ કે રોગી-નીરોગીએ કરેલી ભોજનક્રિયા.
