________________
૭૯૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
થાય છે, એ તો તે તે કાળે સર્વ જીવોને સિદ્ધ થઈ જ જાય, અમુકને થાય ને અમુકને ન થાય.. આવું બની શકે નહીં, કારણ કે એમાં કોઈ વિનિગમક નથી, અર્થાત્ અમુક જીવોને સિદ્ધ થઈ તો શા કારણે ? અમુકને ન થઈ તો શા કારણે ? આ પ્રશ્નોનો ઉત્તર બની શકે એવું કોઈ કારણ નથી.
પ્રશ્ન : આમાં ‘તે તે કાળે' એમ જે જણાવ્યું છે એમાં તે તે કાળ એટલે કયો કાળ ?
ઉત્તર : એ કાળ એટલે ચરમાવર્ત પ્રવેશકાળ સમજાય છે. આશય એ છે કે કાળક્રમે સહજઅલ્પમલત્વ થાય એટલે તીવ્ર ભવાભિવંગ=તીવ્રભોગેચ્છા=મુક્તિદ્વેષ ખસે છે ને મુક્તિદ્વેષ પ્રગટે છે. લાભાદિનો અર્થી બનેલો જીવ હવે જે ધર્માનુષ્ઠાન કરે છે તે હિતકર હોય છે, અહિતકર નહીં, એ વાત આપણે નિશ્ચિત કરી ગયા છીએ. લાભાદિની અર્થિતા તો ઊભી જ છે, અત્યાર સુધી થતું ધર્માનુષ્ઠાન અહિતકર બનતું હતું અને હવે હિતકર બને છે આ ભેદ શા માટે? એ જણાવવા આગળ આઠમી ગાથામાં ‘કર્તાભેદે અનુષ્ઠાનભેદ થાય છે’ એમ જણાવવાના છે અને આ કર્તાભેદ કયો ? એનો ખુલાસો ગ્રન્થકાર ટીકામાં અચરમાવર્તમાં રહેલો જીવ અને ચરમાવર્તમાં રહેલો જીવ એવો બતાવવાના છે. મુક્તિઅદ્વેષ-મુક્તિદ્વેષ... અચરમાવર્તચરમાવર્ત કાળ-આ બે વાતોનું અનુસાન કરતાં એ નિઃશંક પ્રતીત થાય છે કે મુક્તિદ્વેષ અને ચ૨માવર્તકાળનો પ્રારંભ... આ બંને એક સાથે થાય છે.
પ્રશ્ન ઃ આઠમી ગાથામાં કર્તાભેદે અનુષ્ઠાનભેદ જે કહેવાના છે તે તો વિષાનુષ્ઠાન વગેરે પાંચ અનુષ્ઠાનભેદોની અપેક્ષાએ છે ને ?
ઉત્તર ઃ હા, પણ એમાં અનનુષ્ઠાન અને અમૃતઅનુષ્ઠાન તો અલગ પડી જાય છે. બાકીના ત્રણે ભૌતિકઅપેક્ષાથી થાય છે. આ ભૌતિકઅપેક્ષા આલોકસંબંધી હોય છે કે પરલોકસંબંધી હોય
