________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૩
૭૮૯ આના પરથી એ નિશ્ચિત થાય છે કે સાભિધ્વંગ અનુષ્ઠાન અહિતકર મટીને હિતકર બનવામાં જીવનો પુરુષાર્થ કોઈ ભાગ ભજવતો નથી. અને તેથી કાળક્રમે મુક્તિષ જે જીવો પામેલા હોય તે બધા જીવોના બધા જ સાભિવંગ અનુષ્ઠાનો હિતકર જ નીવડે છે, અહિતકર નહીં.
તથા મુક્તિષવાળા જીવોનું ધર્માનુષ્ઠાન વિપાકવિરસ જે બને છે તે ભૌતિક ઇચ્છાના કારણે નહીં, કારણ કે ભૌતિક ઇચ્છા તો મુક્તિઅષવાળા જીવના ધર્માનુષ્ઠાનમાં પણ રહી છે, ને છતાં એ વિપાકવિરસ બનતું નથી. પણ ભૌતિક ઇચ્છામાં જે તીવ્રતાઅબાધ્યતા રહી હોય છે એના કારણે એનું અનુષ્ઠાન વિપાકવિરસ બને છે. હવે ભૌતિક ઇચ્છામાં આ તીવ્રતા ભળવામાં જીવનો પુરુષાર્થ કારણ હોતો નથી, કારણ કે મુક્તિઅદ્વેષ નહીં પામેલા બધા જ જીવોની ભૌતિક ઇચ્છામાં એ અનાદિકાળથી ભળેલી જ હોય છે. એમ એમાંથી આ તીવ્રતા હટી જવામાં પણ જીવનો પુરુષાર્થ કોઈ ભાગ ભજવતો નથી, કારણ કે કાળક્રમે મુક્તિઅદ્વેષ પ્રગટવાની સાથે જ એ તીવ્રતાઅબાધ્યતા ખસી જાય છે, અને અતીવ્રતા – બાધ્યતા ભળી જાય છે. આ વાત યોગ્ય પણ છે જ, કારણ કે આ તીવ્રતા જો જીવના પુરુષાર્થથી ખસતી હોય તો કયા પુરુષાર્થથી ખસે? “પાપ પુરુષાર્થથી ખસે એવું માની શકાતું નથી, કારણ કે એ તો સાવ વિપરીત જ છે. ધર્મપુરુષાર્થથી એ ખસે એવું પણ માની શકાતું નથી, કારણ કે તો તો એનો એ ધર્મપુરુષાર્થ વિપાકસુંદર બનવાથી વિપાકવિરસત્વ જે કહ્યું છે તેનો વિરોધ થાય, માટે નક્કી થાય છે કે ભૌતિક અપેક્ષામાં ભળેલી અબાધ્યતા જીવના પુરુષાર્થથી ખસતી નથી.
હવે, જે બાબત જીવના પુરુષાર્થને આધીન હોય એ બાબત તો, જે જીવ ઉચિત પુરુષાર્થ કરે એને જ સિદ્ધ થાય, અન્યને નહીં. પણ જે બાબત જીવના પુરુષાર્થને આધીન નથી, પણ માત્ર કાળક્રમે
