________________
બત્રીશી-૧૩, લેખાંક-૭૩
७८७ હતું માટે જ મલન થયું નહીં, એમાં મુક્તિઅષે તો કાંઈ કરવાનું રહ્યું નહીં. અને તો પછી મુક્તિ-અષની પ્રધાનતા ખ્યાપિત થયેલી કઈ રીતે કહેવાય? (૪) મુક્તિ અષવાળા જીવોને પ્રાયઃ ચોથું તદ્ધતુ અનુષ્ઠાન હોય છે એ વાત આગળ નિશ્ચિત થશે. તદ્ધતુ અનુષ્ઠાન બાધ્ય એવી ભૌતિક-ફળાપેક્ષાથી થતું હોય છે. આ હકીકત પણ એ જ સૂચવે છે કે મુક્તિઅષવાળા જીવો પ્રાયઃ કરીને ભૌતિક ફળની ઇચ્છાથી જ ધર્મઅનુષ્ઠાન કરતા હોય છે, ને એ જ અહીં પ્રસ્તુત છે.
આમ મુક્તિષવાળા જીવો અને મુક્તિઅષવાળા જીવો.. બંનેના ભૌતિક અપેક્ષાથી થતા ધર્માનુષ્ઠાનની પ્રસ્તુતમાં વિચારણા ચાલી રહી છે એ નિશ્ચિત થયું. અલબત્ દ્વેષવાળા અને અષવાળા આ જીવોની ભૌતિક અપેક્ષા ક્રમશઃ અબાધ્ય અને બાધ્ય હોય છે. પણ આ ભેદ આપણા છદ્મસ્થાનો વિષય ન હોવાથી આપણને તો બંનેની અપેક્ષા એકસમાન જ ભાસે છે અને છતાં મુક્તિઅષનો પ્રભાવ જુઓ-મુક્તિષવાળા જીવોનું એ ધર્માનુષ્ઠાન મુક્તિઉપાયોનું મલન કરનાર હોય છે, વિષાત્રતૃપ્તિસદેશ હોવાથી વિપાકવિરસ હોવાના કારણે અહિત હોય છે, મુક્તિઅષવાળા જીવોનું એ ધર્માનુષ્ઠાન મુક્તિઉપાયોનું મિલન કરતું નથી. અને તેથી જ એ પથ્થભોજનસદશ હોવાથી પરિણામસુંદર હોવાના કારણે હિતકર હોય છે.
શંકા : મુક્તિઅદ્વેષ હોય તો મલન થતું નથી એ વાત તો ગ્રન્થકારે કહેલી જ છે. પણ પથ્થભોજનસદશ વગેરે વાતો તમે ક્યાંથી લઈ આવ્યા ?
સમાધાન : “મલન થતું નથી' નો અર્થ છે “એ ધર્માનુષ્ઠાન મુક્તિ ઉપાય તરીકે વિનાશ પામતું નથી એટલે કે એ ધર્માનુષ્ઠાન મુક્તિના ઉપાયભૂત જ રહે છે. અર્થાત્ એ પરંપરાએ પણ મુક્તિનું કારણ બને જ છે. પછી એને પથ્થભોજનસદેશ, પરિણામસુંદર અને હિતકર કેમ ન કહેવાય ?
