________________
૭૮૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
એ એક જ પ્રકારનો છે, ને તેથી એ યોગીઓના ભેદમાં પ્રયોજક બની શકતો નથી.
પ્રશ્ન ઃ મુક્તિઅદ્વેષ હજુ પ્રગટ્યો ન હોય તો સંયમપાલનાદિથી મુક્તિ ઉપાયોનું મલન થાય છે ને એ પ્રગટી ગયો હોય તો એ મલન થતું નથી, આ રીતે તમે મુક્તિઅદ્વેષનું પ્રાધાન્ય દેખાડ્યું. આમાં મુક્તિઅદ્વેષરહિત (=મુક્તિદ્વેષ સહિત) જીવો વ્રતગ્રહણસંયમપાલનાદિ પૂજા-દેવલોક વગેરેની સ્પૃહાથી કરે છે એમ તમે કહ્યું. પણ એ રીતે મુક્તિઅદ્વેષવાળા જીવોના એ સંયમપાલનાદિ કઈ સ્પૃહાથી કરાયેલા અહીં પ્રસ્તુત છે ?
ઉત્તર ઃ તેઓની પણ આવી પૂજા-દેવલોકાદિની ભૌતિક ઇચ્છાથી કરાયેલી સંયમપાલનાદિ ધર્મપ્રવૃત્તિ અહીં પ્રસ્તુત છે. આવું માનવું જરૂરી છે, કારણ કે (૧) હજુ મુક્તિરાગ પ્રગટેલો નથી, એટલે મોક્ષની ઇચ્છાથી કરે છે એવું તો કહી શકાતું નથી. (૨) ભૌતિકસ્પૃહાથી કરાતું અનુષ્ઠાન સાભિમ્બંગ અનુષ્ઠાન કહેવાય છે. એવી સ્પૃહાથી પર થઈને કરાતું અનુષ્ઠાન નિરભિમ્બંગ અનુષ્ઠાન કહેવાય છે. નિરભિમ્બંગ અનુષ્ઠાન તો મુક્તિઉપાયોનું પ્રબળ પોષક છે. એટલે એમાં મલન-અમલનનો પ્રશ્ન જ ઊભો થઈ શકતો નથી. પ્રસ્તુતમાં એ પ્રશ્ન ઊભો થયેલો હોવાથી સાભિષ્યંગ અનુષ્ઠાન જ લેવું પડે છે. (૩) મુક્તિઅદ્વેષની પ્રધાનતા દર્શાવવાનો અધિકાર છે. બાકીનું બધું સરખું હોય ને મુક્તિઅદ્વેષ ન હોવા-હોવાના કારણે મહત્ત્વનો ફેર પડતો હોય.. તો એની પ્રધાનતા જણાવેલી કહેવાય, એટલે મુક્તિઅદ્વેષ પ્રગટેલો નથી એવા જીવો માટે સાભિષ્યંગ-અનુષ્ઠાનથી મલન જણાવ્યું છે, તો મુક્તિદ્વેષ પ્રગટી ચૂકેલો હોય એવા જીવો માટે એવું જ કહેવું જરૂરી બની રહે કે, તેઓએ સાભિષ્યંગ અનુષ્ઠાન કર્યું, અને છતાં મલન થયું નહીં, કારણ કે મુક્તિઅદ્વેષ પ્રગટેલો છે. જો તેઓનું અનુષ્ઠાન નિરભિષ્યંગ લેવામાં આવે, તો તો એ નિરભિષ્યંગ
