________________
७८८
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે શંકા : મુક્તિઉપાયના મલનના તમે બે અર્થ કર્યા છે-(૧) સ્વરૂપે વિદ્યમાન હોવા છતાં મુક્તિઉપાયરૂપે વિનાશ પામી જવું અને (૨) સંયમપાલનાદિ ઉપાય સ્વરૂપે પણ ટકવા નહીં, નાશ પામી જવા... પણ ગ્રન્થકારે કાંઈ આવા બે અર્થ જણાવ્યા નથી. તેથી મુક્તિઉપાયનો વિનાશ એટલે “મુક્તિઉપાયભૂત સંયમપાલનાદિ રહેવા જ નહીં આવો એક જ અર્થ લેવો જોઈએ. અને તેથી અમલન તરીકે પણ “સ્વરૂપે ટકી રહેવું એ જ એક અર્થ મળવાથી, તમે મુક્તિઉપાયભૂત જ રહે છે વગેરે જે અર્થ કર્યો છે એ યોગ્ય નથી.
સમાધાનઃ મેં મલનનો પ્રથમ અર્થ જે જણાવ્યો છે એ જો ન લેવાનો હોય તો અભવ્યાદિ જે દેશોનપૂર્વક્રોડ સુધી સંયમપાલનાદિ કરે છે એ કાળ દરમિયાન સ્વરૂપે તો સંયમપાલનાદિ વિદ્યમાન હોવાથી મલન છે જ નહીં. અને મુક્તિઉપાયરૂપે મલન તમે સ્વીકારતા નથી. તો પછી એ કાળ દરમિયાન, મુક્તિષ હોવા છતાં અમલન માનવું પડશે. શું આ માન્ય છે? નથી જ. માટે પ્રથમ અર્થ લેવો પણ જરૂરી છે. ને તેથી “અષની હાજરીમાં એ સંયમ-પાલનાદિ મુક્તિઉપાયભૂત રહે છે' એવો અર્થ પણ યોગ્ય જ છે.
આ બધી વિચારણાઓમાં નોંધવા જેવી બાબત એ છે કે – સાભિવંગ અનુષ્ઠાન હિતકર બને કે અહિતકર એનો આધાર માત્ર ને માત્ર મુકિત અદ્વેષ હોવા-ન હોવા પર જ છે. વળી મુકિત અદ્વેષ હોવાનો આધાર કાળ પર જ છે, કાળક્રમે સહજ અલ્પ મલત્વની ભૂમિકા આવે એટલે મુક્તિષ પ્રગટે જ છે. આમાં જીવના પુરુષાર્થનો કશો ઉપયોગ હોતો નથી. જીવ પુરુષાર્થથી “મુક્તિ પ્રત્યે દ્વેષ ન પ્રગટી જાય એવી તકેદારી રાખીને જે મુક્તિઅદ્વેષ કેળવે છે એ જીવને સાભિધ્વંગ અનુષ્ઠાન દ્વારા નવમા રૈવેયક સુધી પહોંચાડી શકે છે, પણ મુક્તિઉપાયના મલનને અટકાવી શકતો નથી, ને તેથી વિપાકવિરસત્વ વગેરે ઊભા જ રહે છે.
