________________
૭૫૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે પૂર્વે વિચારી ગયા છીએ. વળી એ વિચારતી વખતે સ્ટીકરની વાત કરેલી. અમુક સપાટી પર એ ગાઢ રીતે જડબેસલાક ચોંટે છે, અન્ય સપાટી પર પણ જડબેસલાક ચોટે છે, પણ એટલી ગાઢ રીતે નહીં. તો ચૂનો કરેલી દિવાલ વગેરે પર ચોંટ્યા પછી જલ્દીથી (અલ્પકાળમાં) ખરી પણ પડે જ છે. આવું જ આ કર્મબંધની યોગ્યતારૂપ મલ માટે છે. એનું મુખ્યકાર્ય આત્માની મલિનતા કરવાનું છે. જયારે આ મલ પ્રચુરમાત્રામાં હોય છે ત્યારે આત્માની અલ્પપણ ભાવશુદ્ધિ હોતી નથી ને તેથી મુક્તિદ્વેષ પ્રવર્તે છે. મલ જયારે કંઈક પણ નોંધપાત્ર માત્રામાં ઓછો થાય છે ત્યારે કંઈકપણ ભાવશુદ્ધિ થાય છે અને તેથી મુક્તિદ્વેષ પ્રગટે છે. વળી જ્યારે એ અલ્પતરવગેરે થાય છે ત્યારે ભાવશુદ્ધિ વધારે વધવાથી મુક્તિઅનુરાગ પ્રગટે છે. આમ યોગ્યતાની વિચિત્રતાથી મુક્તિષ વગેરરૂપ ફળમાંભેદ પડવો એ સંગત ઠરે છે. કારણ કે આ યોગ્યતા આત્માની શુદ્ધિ-અશુદ્ધિનું અંતરંગ કારણ છે. એટલે કે મુખ્ય કારણ છે, ઉપાદાનકારણ છે. આ યોગ્યતાના પરિપાકમાટે જ બીજાં સહકારી કારણોની અપેક્ષા હોય છે.
આ યોગ્યતાનો પરિપાક એટલે શું? અહીં એના અનેક અર્થ વિચારવા જરૂરી લાગે છે. સામાન્યથી પરિપાકનો અર્થ સક્રિયતા કરી શકાય છે. તેથી યોગ્યતાને સક્રિય કરવી એ યોગ્યતાનો પરિપાક એવો અર્થ મળે. આ પરિપાક માટે હેલ્વન્તર બીજા હેતુઓની અપેક્ષા છે. હિંસા વગેરે આશ્રવો અહીં હેત્વત્તર તરીકે અભિપ્રેત છે. એ જેવા તીવ્ર-મન્દ વગેરે હોય એ પ્રમાણે યોગ્યતા વધારે-ઓછી સક્રિય થાય છે, અને જે પ્રમાણે એ સક્રિય થાય છે એ મુજબ ઓછા-વત્તો કર્મબંધ થાય છે.
આત્માની ભાવશુદ્ધિના પરિપ્રેક્ષ્યમાં વિચારવું હોય તો, કર્મબંધની યોગ્યતા ઘટતી જવી એ એનો પરિપાક છે એવો અર્થ લેવો. એમાં મુક્તિ અષ પ્રગટાવનાર ભાવશુદ્ધિનો જનક જે યોગ્યતા હાસ
