________________
૭૭૨
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે સાક્ષાત્ કે પરંપરાએ કે અતિદીર્ધ પરંપરાએ પણ મોક્ષના અંશમાત્ર ઉપાયરૂપ ન બનવી. એટલે કે આરાધના “આરાધના' રૂપે (= સ્વરૂપે) અસ્તિત્વમાં હોવા છતાં “મુક્તિઉપાય” તરીકે તો અસ્તિત્વમાં નથી જ. અર્થાત્ “મુક્તિઉપાય” તરીકે એનો વિનાશ થઈ ગયો છે. (૨) મુક્તિના અંશતઃ ઉપાયરૂપ પણ ન બનતી એવી પણ આ આરાધના સલ્કિયારૂપ હોવાથી પુણ્ય તો બંધાવે જ છે, ને તેથી પુણ્યના ફળ તરીકે કાળાંતરે ભોગસામગ્રી પણ આપે જ છે. જીવ કારમી ભોગેચ્છાપૂર્વક એ સામગ્રીમાં ડૂબી જાય છે ને તેથી પછી એ આરાધના “આરાધના” સ્વરૂપે પણ વિનાશ પામી જાય છે. આ મુક્તિઉપાયનો સ્વરૂપતઃ વિનાશ છે. (૧) નંબરમાં કહ્યો એ એનો ફળતઃ વિનાશ
દાન-શીલ-તપ-ભાવરૂપ ધર્મની કે સમ્યગુદર્શનાદિની આરાધનાની એક નાનામાં નાની સન્ક્રિયાથી લઈને નિરતિચાર સંયમપાલન સુધીનું કોઈપણ ધર્માનુષ્ઠાન મુક્તિદ્વેષની હાજરીમાં મુક્તિઉપાયનું ઉપર કહ્યા મુજબ મલન કરનાર બને છે. આ જ વાતને ગ્રન્થકારે બીજી ગાથામાં આ રીતે સ્પષ્ટ કરી છે કે શાસ્ત્રોમાં વ્રતના ગલત રીતે કરેલા સ્વીકારને (પાલનને) શસ્ત્ર, અગ્નિ અને સાપના ગલત રીતે કરેલા ઉપયોગ જેવો કહ્યો છે. એટલે જણાય છે કે તે મુક્તિઉપાયનું મલન વિષાનૂતૃપ્તિ સદેશ છે.
ગ્રન્થકારે આ જ વાતનું વિવેચન કરતાં વૃત્તિમાં જે જણાવ્યું છે તેનો રહસ્યાર્થ આવો છે-અહીં મુક્તિઉપાયના મલન તરીકે એ મલન જેનાથી થાય છે તે સંયમપાલનાદિ લેવા અભિપ્રેત છે. એટલે આવો અર્થ મળે છે કે અંદર જેને ભારોભાર મુક્તિષ પડેલો છે એ જીવ નાની મોટી જે કોઈ ધર્મક્રિયા કરે છે તે વિષાક્નતૃપ્તિ સંદેશ હોય છે, એટલે કે વિષમિશ્રિત ભોજનથી થતી તૃપ્તિ જેવી હોય છે. વિષમિશ્રિત ભોજનથી તત્કાળ ભૂખ શમવાથી તૃપ્તિ અનુભવાય છે
