________________
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
વળી, જે વાત આ રીતે ઉપેયભૂત મોક્ષ માટે કહી એ જ વાત એના ઉપાય અંગે પણ ઉપલક્ષણથી સમજી લેવી જોઈએ. બીજી કોઈ અપેક્ષા ન હોય તો ઉપેય મોક્ષના અદ્વેષથી ઉપાયભૂત દેવ-ગુરુ-ધર્મ પ્રત્યે દ્વેષ પ્રગટે છે. અને ઉપેય મોક્ષના રાગથી ઉપાયભૂત દેવગુરુ-ધર્મ પ્રત્યે રાગ પ્રગટે છે. અહીં પણ, ઉપાય દ્વેષમાં તરતમતા હોતી નથી, પણ ઉપાયરાગમાં તરતમતા હોય છે. તથા ઉપાય અદ્વેષથી અધિક વિલંબે મોક્ષ ફળની પ્રાપ્તિ થાય છે, જ્યારે ઉપાયરાગથી એ અલ્પ વિલંબે થાય છે.
૭૭૦
એક પ્રશ્નઃ ભાવમળની, મુક્તિનો અદ્વેષ પ્રગટાવનાર અલ્પતા સુધી તો કુદરતી પ્રક્રિયા દ્વારા હ્રાસ થતાં થતાં પહોંચી જવાયું. ને તેથી પુરુષાર્થની યોગ્યતાપણ આવી ગઈ. તેમ છતાં જીવ જો પુરુષાર્થ ન કરે તો અત્યાર સુધીની જેમ જ હજુ પણ ઉત્તરોત્તર હ્રાસ થતાં એક કાળ એવો આવે કે બધો જ મળ દૂર થઈ જવાથી જીવનો વિના પુરુષાર્થ મોક્ષ થઈ જાય. પછી પુરુષાર્થની શી જરૂર છે ?
ઉત્તર ઃ ભાવમળના હ્રાસની આ કુદરતી પ્રક્રિયા તો એટલી બધી ધીમી છે કે જીવ જો સ્વયં પુરુષાર્થ ન કરે તો, આ મળને સંપૂર્ણ દૂર થતાં માત્ર એક ચરમ પુદગલપરાવર્ત નહીં, કેટલા પુદગલપરાવર્ત લાગી જાય, કહી શકાય નહીં. અને વધારે મહત્ત્વની વાત એ છે કે જે વસ્તુ સ્વશુદ્ધિની પ્રક્રિયા સ્વયં નથી કરતી, એ સોએ સો ટકા સંપૂર્ણ શુદ્ધ ક્યારેય બની શકતી નથી, જેમકે સોનું. માણસ એના શુદ્ધીકરણની પ્રક્રિયા ગમે એટલી ચોકસાઈ ભરી રીતે કરે અને અસરકારક રીતે કરે, એ ૯૯.૯૯ ટકા શુદ્ધ થશે. સો એ સો ટકા શુદ્ધ થઈ જ નહીં શકે. એટલે જીવના પોતાના પુરુષાર્થ વિના સંપૂર્ણ શુદ્ધિ શક્ય છે જ નહીં. સીધી વાત છે, જીવના શુદ્ધીકરણના કાળસ્વભાવ વગેરે પાંચ કારણોમાં જે ભાગ પુરુષાર્થસાધ્ય છે, એ પુરુષાર્થથી જ સિદ્ધ થાય છે, કાળ વગેરેથી નહીં અને જીવ જો પુરુષાર્થ
