________________
૭૮૦
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે શંકા : તમે હમણાં જ જણાવ્યું કે આ રૈવેયકપ્રાપ્તિમાં પણ નિર્મળ સંયમપાલનરૂપ ક્રિયા પણ મુક્તિઅષની અપેક્ષા રાખે છે. તો જેમને રૈવેયક દેવલોકની પ્રાપ્તિ પણ વિપાકવિરસ નીવડે છે એ ભવાભિનંદી જીવોને મુક્તિદ્વેષ હોય છે કે મુક્તિઅદ્વેષ?
સમાધાન : યોગની પૂર્વસેવાનાં ચાર અંગોમાં મુક્તિઅષની પ્રધાનતા છે એ જણાવવાનો અધિકાર ચાલી રહ્યો છે. એ પ્રધાનતા આ રીતે જણાવવી છે કે-પૂર્વસેવાના ગુરુદેવાદિપૂજન, સદાચાર અને તપ આ ત્રણે અંગ કે ત્રણમાંના કોઈપણ એક કે બે અંગ હોય તો સંયમપાલનાદિથી મુક્તિઉપાયનું મલન ન થાય અને ન હોય તો એ મલન થાય આવું છે નહીં. પણ મુક્તિઅદ્વેષ એ જ એક એવું અંગ છે જે હોય તો મલન ન થાય કે ન હોય તો (= મુક્તિદ્વેષ હોય તો) મલન થાય. માટે શેષ ત્રણ કરતાં મુક્તિઅદ્વેષ એ પ્રધાન પૂર્વસેવા છે. કાળક્રમે સહજમલનો હ્રાસ થતાં થતાં જીવ જ્યારે અલ્પ મલત્વની ભૂમિકાએ પહોંચે છે ત્યારે આ મુક્તિઅદ્વેષ પ્રગટે છે. એ પહેલાં મુક્તિષ જ પ્રવર્તમાન હતો. એ મુક્તિષના કારણે સંયમપાલનાદિથી મલન થાય છે અને એ જ સંયમપાલનાદિથી થતી વિપાકવિરસ સૈવેયકપ્રાપ્તિની અહીં વાત ચાલી રહી છે. માટે મુક્તિદ્વેષ તો છે જ. ને એ છે એટલે જ મલન ન થવા દેનાર પ્રધાન પૂર્વસેવારૂપ મુક્તિઅદ્વેષ નથી એ સ્પષ્ટ જ છે.
વળી બારમી બત્રીશીમાં પૂર્વસેવાત્મક મુક્તિઅષથી કલ્યાણની પરંપરા અને પરંપરાએ મોક્ષપ્રાપ્તિ કહેલી છે. એટલે એ મુક્તિદ્વેષ સહિતના સંયમપાલનથી થયેલ રૈવેયકપ્રાપ્તિને વિપાકવિરસ-અનિષ્ટ કહી શકાય જ નહીં. જ્યારે અહીં તો કહેલ છે. માટે મુક્તિઅદ્વેષ છે નહીં.
વળી અન્ય પૂર્વસેવાની જેમ મુક્તિઅષની હાજરીમાં પણ જો, મલન વિપાકવિરસત્વ સંભવિત હોય તો તો એનું પ્રાધાન્ય શું
