________________
૭૬૪
થાય ?
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે
પ્રશ્ન : તો પછી સહજ મળમાં ઘટાડો થવાનો ક્યારથી શરુ
ઉત્તર ઃ મને એવું લાગે છે કે જીવ વ્યવહારરાશિમાં આવે ત્યારથી જ એ શરૂ થતો હોય. એટલે કે અવ્યવહારરાશિમાં એ ઘટાડો થતો નહોતો, ને જીવ જેવો વ્યવહારરાશિમાં પ્રવેશ કરે છે કે તરત જ આ સહજ મળ ઘટવાનો ચાલુ થઈ જાય છે. એટલે વ્યવહા૨રાશિની આપણે આવી પણ વ્યાખ્યા વિચારી શકીએ કે ‘જેમનો સહજમળનો ઘટાડો શરુ થઇ ગયો હોય તે વ્યવહારરાશિના જીવો અને એ શરુ ન થયો હોય તે અવ્યવહા૨રાશિના જીવો'. એટલે જ ફરીથી સૂક્ષ્મ નિગોદમાં ગયેલો જીવ લોકવ્યવહારથી પર થઈ ગયો હોવા છતાં એનો સહજમળનો હ્રાસ ચાલુ થઈ ગયો હોવાથી એ જીવ વ્યવહારરાશિવાળો જ કહેવાય છે. વળી આ રીતે વિચારવાથી ‘અભવ્યજીવ વ્યવહા૨ાશિમાં ગણાય કે નહીં ?' આ અંગેના મહોપાધ્યાય શ્રી યશોવિજયજી મહારાજ અને મહોપાધ્યાયશ્રી ધર્મસાગરજી મહારાજ આ બંનેના નિરૂપણનો સમન્વય પણ થઈ શકે છે કે - ‘લોકવ્યવહારને પામેલા જીવો એ વ્યવહારરાશિ' આ વ્યાખ્યાને અનુસરીને શ્રી યશોવિજયજી મહારાજે અભવ્યજીવોને પણ વ્યવહા૨ાશિવાળા ગણ્યા છે. ‘સહજમળમાં ઘટાડો શરૂ થયો હોય એવા જીવો એ વ્યવહારરાશિ’ આ વ્યાખ્યાને અનુસરીને શ્રી ધર્મસાગરજી મહારાજે અભવ્યજીવોને વ્યવહારરાશિમાં ગણ્યા નથી.
પ્રશ્ન ઃ પણ ગ્રન્થમાં તો ‘પ્રતિપુદ્ગલપરાવર્ત મલનો અપગમ થાય છે' એટલો જ ઉલ્લેખ છે. વ્યવહારરાશિનો તો કોઈ ઉલ્લેખ જ નથી. પછી ‘વ્યવહારરાશિમાં આવેલા જીવો માટે જ આ મલ અપગમની વાત છે' એવું શી રીતે કહી શકાય ?
ઉત્તર ઃ ભાષ્યસુધામ્ભોનિધિ શ્રીજિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણ મહારાજે વિશેષણવતિ ગ્રન્થમાં અમુક બાબતો માટે આવું સમાધાન
