________________
બત્રીશી-૧૨, લેખાંક-૬૯
૭૪૭ આવું જ આત્મા અને કર્મ અંગે છે. કર્મો આત્માને જે ચોટે છે. (એટલે કે આત્માને જે કર્મબંધ થાય છે) એના કારણ તરીકે માત્ર કર્મપુદ્ગલોમાં જ કોઇક એવી યોગ્યતા માનવાની હોય, અને આત્મામાં કોઈ જ વિશેષ યોગ્યતા માનવાની ન હોય તો તો કર્મો આકાશ વગેરેને પણ ચોંટી જવા જોઈએ, કારણ કે કર્મયુગલોની યોગ્યતા તો અક્ષત છે જ, પણ એ ચોંટતા નથી. એટલે માનવું પડે છે કે આકાશાદિમાં ન હોય એવી કોઈક યોગ્યતા આત્મામાં છે જેના કારણે કર્મો આત્માને ચોટે છે.
શંકા: એ તો કર્મોમાં એવી જ યોગ્યતા હોય કે આત્માને ચોંટવું, આકાશાદિને નહીં ?
સમાધાનઃ આનો પણ અર્થ તો એ જ થાય કે, આકાશાદિ કરતાં આત્મામાં કંઈક વિલક્ષણતા છે કે જેથી કર્મોમાં એને જ ચોંટવાની યોગ્યતા છે.
વળી યોગ્ય એવા પણ આત્માને કર્મો જ ચોટે છે, ધર્માસ્તિકાયાદિ ચોંટતા નથી, એટલે કર્મોમાં પણ એવી યોગ્યતા માનવી પડે છે જે ધર્માસ્તિકાયાદિમાં નથી. આમ, આત્માને કર્મનો બંધ થવામાં આત્મા અને કર્મો, એ બંનેની તેવી તેવી યોગ્યતા ભાગ ભજવે છે એ નિશ્ચિત થયું. આમાંથી આત્મામાં જે યોગ્યતા પડી છે તે કર્મબંધ કરાવવા દ્વારા આત્માના જાજરમાન શુદ્ધસ્વરૂપને મલિન કરે છે, માટે એ “મલ' કહેવાય છે. વળી આત્મા અનાદિકાળથી છે, કર્મબંધ અનાદિકાળથી છે. માટે આ મળને પણ આત્માની સહ–સાથે સાથે. અનાદિકાળથી માનવો પડે છે. તેથી એ સહજ મળ કહેવાય છે.
આ કર્મબંધની યોગ્યતા=સહજમળ કિંસ્વરૂપ છે ? એ વિચારણામાં કોઈક કહે છે કે આકાશાદિમાં ન હોય ને આત્મામાં હોય એવું તો જીવત્વ છે. માટે આ યોગ્યતાને જીવત્વસ્વરૂપ જ માનવી જોઈએ. ગ્રન્થકાર આ વિચારણાને નકારે છે, કારણ કે આવું માનવામાં
