________________
૭૪૬
બત્રીશીના સથવારે-કલ્યાણની પગથારે જેને મન વિષયસુખ એ જ સર્વસ્વ છે એ તો જંગલમાં ભલે ગમે તેવી તકલીફો હોય, પણ જંગલપ્રાયોગ્ય વિષયસુખ તો મળે છે, મોક્ષમાં તો એ પણ નથી. માટે મોક્ષ કરતાં તો જંગલમાં પશુ થવું એ લાખટકા બહેતર છે. આવો આ કુશાસ્ત્રવચનનો ભાવાર્થ છે.
મોક્ષ પ્રત્યેનો આવો દ્વેષ જીવના અતિ=ભયંકર અનર્થ માટે થાય છે. એટલે કે બહુલ સંસારવૃદ્ધિ માટે થાય છે. એટલે કે દુર્ગતિઓમાં દારૂણ વિપાકોને ભોગવી ભોગવીને પાપનો નાશ કરવા છતાં સંસારનો છેડો આવતો જ નથી. તેથી મુક્તિ દ્વેષ દૂર થવો ખૂબ ખૂબ જરૂરી છે. પણ એ ખસે શી રીતે? કારણ કે જ્યાં સુધી મુક્તિષ પ્રવર્તે છે ત્યાં સુધી તો જીવ વાસ્તવિક પુરુષાર્થનો કે ધર્મોપદેશનો અધિકારી જ નથી. એણે અપ્રમત્તસંયમપાલન સુધીનો કરેલો પુરુષાર્થ પણ આત્મિક દૃષ્ટિએ કશો લાભ કરાવી શકતો નથી. જે કાંઈ કરે એ બધું જાણે કે ભવાભિનંદમાં જ ખપે છે. એટલે મુક્તિષને ખસેડવો એ પુરુષાર્થનું તો કાર્ય છે જ નહીં. એટલે ગ્રન્થકાર અહીં કહે છે કે સહજઅલ્પમલત્વથી મુક્તિદ્વેષ ખસી મુક્તિઅદ્વેષ આવે છે.
આ સહજઅલ્પમલત્વ શું છે? એ વિચારીએ -
વસ્ત્ર મજીઠવગેરેના રંગને પકડે છે, હવાને નથી પકડતું. રંગને વસ્ત્ર પકડે છે, આકાશ નથી પકડતું. આ વાતો જણાવે છે કે જે ચોટે છે એમાં ચોંટવાની યોગ્યતા જોઈએ અને જેને ચોટે છે એમાં ચોંટાવાની યોગ્યતા જોઈએ. રંગમાં ચોંટવાની યોગ્યતા છે, માટે રંગ ચોટે છે. હવામાં એ યોગ્યતા નથી, માટે હવા ચોંટતી નથી. વસ્ત્રમાં ચોંટાવાની યોગ્યતા છે માટે રંગથી ચોંટાય છે. આકાશમાં એ યોગ્યતા નથી, માટે રંગથી પણ ચોંટાતું નથી. દિવાલ-કાચ વગેરે પર જડબેસલાક ચોંટી જતું સ્ટીકર એની નીચે જે જીલેટીન પેપરની શીટ હોય છે એના પર એવું ચોંટતું નથી. જેથી ફટ દઈને ઉખેડી શકાય છે. આનું કારણ એ પેપરશીટની ચોંટાવાની અયોગ્યતા સિવાય બીજું શું છે ?
