________________
બત્રીશી-૧૨, લેખાંક-૭૦
૭૫૧ પાવર એવો જોરમાં હોય છે કે એક જ અન્તર્મુહૂર્તમાં વિવિધ પ્રક્રિયાઓ દ્વારા અનંતાનુબંધી પ્રકૃતિઓ આત્મા પરથી નિર્મુળ થઈ જાય છે. અલબત્ત ક્ષાયિક સમ્યક્ત પામતી વખતે પણ જીવ આ જ પ્રક્રિયા કરે છે, અને આત્મા પરથી અનંતાનુબંધીને દૂર કરે છે.
તેમ છતાં આ બંને પ્રક્રિયાને અલગ-અલગ નામ અપાયા છે. વિસંયોજનાને વિસંયોજના જ કહેવાય છે, ક્ષય નથી કહેવાતો, ને એ ક્ષય જે નથી કહેવાતો એમાં કારણ આ જ અપાય છે કે કર્મો ભલે ક્ષય પામ્યા, પણ એનું બીજ-એની યોગ્યતા હજુ નાશ પામી નથી, અને તેથી અનંતાનુબંધી કષાયો કાળાન્તરે ફરીથી બંધ પામી શકે છે. કષાયો માટે સામાન્યથી એવો નિયમ છે કે જેનો ઉદય એનો બંધ. એટલે અનંતાનુબંધીનો પછીથી ઉદય પણ થાય છે. ઉદય થવો એટલે આત્મા અનંતાનુબંધી કષાયરૂપે પરિણમવો. ને આ રીતે પરિણમે છે એટલે આગળ પણ એનો બંધ ચાલ્યા કરે છે. એટલે આનો સૂચિતાર્થ સ્પષ્ટ છે કે વિસંયોજનામાં આત્માની અનંતાનુબંધીકષાય રૂપે પરિણમવાની જે યોગ્યતા હતી તે નષ્ટ થઈ નથી. જ્યારે ક્ષાયિકસમ્યક્ત પામવાની પ્રક્રિયામાં અનંતાનુબંધી પ્રકૃતિઓને જે નિર્મૂળ કરાય છે એને ક્ષય કહેવાય છે ને એમાં કારણ આ જ આપવામાં આવે છે કે હવે એ જીવ આ પ્રવૃતિઓને ક્યારેય બાંધવાનો નથી. આનો ગર્ભિતાર્થ આ જ છે કે હવે પછી એ જીવ ક્યારેય અનંતાનુબંધી કષાયરૂપે પરિણમવાનો નથી. એનો જ અર્થ થયો કે એ કષાયરૂપે પરિણમવાની યોગ્યતા નષ્ટ થઈ ગઈ. વળી આમ, માત્ર કર્મોનો જ નહીં, યોગ્યતાનો પણ નાશ કરવો છે એટલે જ વિસંયોજના કરતાં પણ વધારે લાયકાત જરૂરી બને છે. જેમકે વિસંયોજના ચારે ગતિમાં શક્ય હોવા છતાં ક્ષય માત્ર માનવભવમાં જ થઈ શકે છે. ક્ષાયિક સત્ત્વ પામ્યા પછી કદાચ આગળ ક્ષપકશ્રેણિ તત્કાળ માંડવાની ન હોય તો પણ ત્યાં સુધીની આ પ્રક્રિયાને ખંડ ક્ષેપક શ્રેણિ કહેવાય છે, પણ માત્ર અનંતાનુબંધીની વિસંયોજનાને એ કહેવાતી નથી. આ
